İktisat eleştirileri büyüyor

İktisatın artan bir şekilde matematik ve istatistik kullanımını benimsediği 19. yüzyılın sonlarından bu yana, bilimsel tezler üretmeye başlayan ekonomi bilimi ve iktisatçılar sayısız suçlamalarla karşı karşıya kaldı.

Kibir, gelirler dışındaki sosyal amaçları görmezden gelme, resmi tekniklere aşırı önem verme ve finansal krizler gibi büyük ekonomik gelişmeleri tahmin edememe gibi bu suçlamalar; genellikle ya disiplin dışından ya da disiplin içindeki aykırı kesimler tarafından yapılırdı. Fakat son zamanlarda alanın önde gelenleri bile gidişattan mutsuz görünüyor.

Köşe yazarı ve Nobel ödüllü iktisatçı Paul Krugman, son dönem makroekonomi modellerini eski model Keynesyen gerçekleri göz ardı ettikleri gerekçesiyle sık sık eleştiriyor. Yeni Büyüme Kuramı teorisyenlerinden Paul Romer ise, içlerinde Nobel ödülü sahibi Robert Lucas’ın da bulunduğu bazı isimleri, ‘’mathiness’’ olarak tanımladığı matematiği açıklamak yerine kafa karıştırmak için kullanmakla suçluyor. 

LİBERAL DEMOKRASİ BİLMECESİ

Chicago Üniversite’sinde görev yapan ünlü davranışsal ekonomist Richard Thaler mesleği; insanları rasyonel karar vericiler olarak düşünen bir anlayışla gerçek dünyadaki davranışları göz ardı ettiği gerekçesiyle eleştiriyor. Yine Chicago Üniversite’sinde finans profesörü olan Luigi Zingales de, bazı finans uzmanı meslektaşlarını finans sektörünün faydalarını abartarak toplumu saptırmakla suçluyor.

Ekonomi gibi bazen öz eleştiriden yoksun olan bir disiplinde, alanın büyük isimlerinden gelen bu eleştirel sorgulama sağlıklı ve memnuniyetle karşılanan bir durum. Bizzat kendim de disiplinin tabularından serbest piyasa ve serbest ticaret hakkında sık sık eleştiride bulundum.

Ancak bu eleştiri dalgasının altında açığa çıkarılması ve reddedilmesi gereken endişe verici bir ton var. Ekonomi, her durumda en iyi şekilde çalışan tek bir doğru modelin olduğu bilim türlerinden değil. Romer’ın da söylediği gibi ekonominin asıl amacı “hangi modelin doğru olduğu üzerinde bir anlaşmaya varmaktan” ziyade hangi modelin hangi şartlar altında uygun olduğuna karar vermektir. Ve bunu başarabilmek her zaman bilim değil, bir beceri olarak kalacaktır - özellikle de seçimin gerçek zamanlı olarak yapılması gerekiyorsa.  

ŞART MİDUR?

Sosyal dünya, insanlar tarafından oluşturulduğu ve dolayısıyla nerdeyse sonsuz kez dönüştürülebilir olduğu için fiziksel dünyadan farklıdır. Bu sebeple doğal bilimlerin aksine; ekonominin bilimsel gelişimi eski modellerden daha iyi, yeni modeller bularak değil, farklı sosyal koşullara uygulanabilecek model sayısını artırarak gerçekleşir.

Örneğin, piyasalarda eksik rekabet veya asimetrik bilgi olduğunu varsayan pek çok model var. Ancak bu modeller, kendilerinden önce gelen ve mükemmel rekabet olduğunu varsayan modelleri eski veya alakasız hale getirmedi. Sadece bizim farklı durumlarda farklı modeller uygulanabilceğinin daha fazla farkında olmamızı sağladı.

Benzer şekilde, sezgisel karar vermenin önemine dikkat çeken davranışsal modeller, bu tarz düşünme biçimlerinin önemli olacağı durumlarda çevremizdekileri daha iyi analiz etmemizi sağlıyor. Ancak bunu yaparken diğer durumlarda uygulanan rasyonel seçim modellerini yerinden etmiyor. Gelişmiş bir ülkede uygun olabilen bir gelişim modeli gelişmekte olan ülkelerde aynı sonucu vermeyebilir. Beklenti odaklı modeller enflasyon ve işsizlik analizleri için en uygun aracı sağlarken, başka durumlarda Keynesyen bir model daha başarılı olabilir. #pagebreak#

Bilimsel yöntem için en iyi rehberlerden biri muhtemelen Arjantinli yazar Jorge Luis Borges’in tek paragraflık kısa hikayesidir. Hikaye harita bilimi kartografinin, abartılarak uygulandığı uzak bir diyarda geçmektedir. Şehirlerin dahi haritalarını çok detaylı yapan kartograflar, imparatorluğun haritasını bütün bir vilayet büyüklüğünde yaparlarmış. Bu diyarda kartograflar zamanla daha da hırslı olmaya başlamışlar ve imparatorlukla aynı büyüklükte bir harita yapmışlar. Borges’in de belirttiği gibi pratik bir kullanım sunmayan bu harita daha sonraki nesiller tarafından kullanılmamış ve coğrafya bilimi ile birlikte çürümeye mahkum olmuş.

Borges'in söylemek istediği şey bugün bile hala pek sosyal bilimcinin kafasını karıştırıyor: Anlamak için basitleştirmeye ihtiyaç vardır. Sosyal hayatın karmaşıklığını analiz edebilmek için daha detaylı modellere ihtiyaç yoktur. Farklı nedensel mekanizmaların nasıl çalıştığını teker teker analiz edip, hangi şartlarda hangisinin uygun olduğunu bulmak en uygun olanıdır.

Evden işe giderken kullandığımız haritayı, bir şehirden başka bir şehre geçerken kullanmazken, aynı şekilde bisikletle, yaya veya toplu taşıma kullanacağımız zaman farklı farklı haritalar kullanırız.

Ekonomik modeller arasında hangi modelin daha kullanışlı olacağını bulmak ise doğru haritayı bulmaktan daha zordur. Uzmanlar bir çok farklı resmi ve resmi olmayan ampirik metot kullanıyor. Yayınlanacak olan kitabım ‘’Economic Rules’’ kitabımda da; öğrencilere disiplinin ihtiyaç duyduğu ampirik teşhislerde bulmalarını sağlayacak beceriler kazandırmağı için ekonomi eğitimini eleştiriyorum.

Fakat disiplini içeriden eleştirenler, iktisatın iktisatçılar “doğru” modeller (tabi ki kendi tercih ettikleri modellerden bahsediyorlar) üzerinde anlaşamadığı için yanlış yola saptığını söylemekte haksızlar. İktisatı, rasyonel ve davranışsal, Keynesyen ve Klasik, birinci en iyi ve ikinci en iyi, ortodoks ve heterodoks, tüm çeşitliliğiyle kabullenip, enerjimizi hangi çerçeveyi ne zaman uygulayacağımız konusunda ustalaşmaya harcalamalıyız. 

* Harvard Üniversitesi Uluslararası Siyaset Ekonomisi Profesörü Dani Rodrik'in, 10 Eylül 2015 tarihinde Project Syndicate için kaleme aldığı makaleden çevrilmiştir.

** Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve BusinessHT'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir. Ayrıca burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değil, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır. Bu görüşler, mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi, beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.