01 06 2015, 13:10 Güncelleme: 14:33
Nobel ödüllü ekonomist Robert Shiller, Goldman Sachs'dan Alison Nathan'a verdiği röportajda piyasaların 1929'daki duruma benzerliğini ve yatırımcıların yurtdışına açılmasının önemi dahil pek çok konudan bahsetti.
Allison Nathan: Sizce Amerikan tahvilleri aşırı değerlenmiş durumda mı?
Shiller: Bence günümüzde, Amerikan tahvilleri tarih boyunca olan değerlerine göre aşırı değerlenmiş durumda. Bunu değerlendirmenin bir yolu da, 25 yıl önce John Campbell'le yarattığımız CAPE oranına bakmak. CAPE oranı, gerçek hisse fiyatının son 10 yıldaki hisse başına ortalama kazanıma bölünmesiyle elde edilen bir rakam. Yakın zamanda CAPE oranı 27 civarındaydı ki bu da Amerikan tarih standarlarına göre çok yüksek bir rakam. CAPE'in bu kadar yüksek olduğu tek zamanlar 1929, 2000 ve 2007, yani hep piyasa çökmeden önce. Fakat değerlendirmelerimi sadece CAPE oranına göre yapmıyorum. "Irrational Exuberance" (İrrasyonel Bolluk) isimli kitabımda, piyasada neler olduğunu anlamak için kullanılabilecek bir kaç yöntemden bahsediyorum. Bu yöntemleredn bir tanesi de yıllar boyunca yatırımcılara sorduğum bir soru: "Sizce piyasa aşırı mı değerlenmiş, değerlenmemiş mi yoksa makul seviyelerde mi?"
Son zamanlarda, "değerlenme özgüveni" dediğim bu veri hep olumsuz seyrediyor, ve hatta bireysel yatırımcılar arasında 2000 yılından beri en düşük noktasına ulaştı. İnsanların piyasanın değerine güvenmeyişi endişe verici ve balon oluştuğu anlamına gelebilir, ancak balon olup olmadığıyla ilgili elimde net bir veri yok. Ama genel olarak, yatırımcıların piyasayla ilgili heveslerini ve endişelerini anlamak için bu tip yöntemler kullanıyorum.
Allison Nathan: Sizce hisse senedi piyasası bugün bir balon içinde mi?
Shiller: Ben balon kavramını gelecekten abartılı beklentileri olmak şeklinde bir sosyal salgın olarak tanımlıyorum. Günümüzde, insanlar arasında geçmiş fiyat artışlarına bakıp, bu artışların devam edeceğine yönelik sosyal ve psikolojik bir beklenti var. Dolayısıyla, durumun bir balona benzerliği yok değil. Ancak bu durumun klasik bir balon olduğunu düşünmüyorum çünkü çoğu insanın gelecekle ilgili abartılı beklentileri olduğunu düşünmüyorum. Hatta, günümüzde herkes yeni bir dönem hissiyatından çok korkuyla hareket ediyor. Piyasaların kaygı ve güvensizlikten etkilendiğini hissediyorum ki bu geçmiş piyasa hareketlenmelerinden farklı.
Allison Nathan: Peki günümüzdeki hisse senedi aşırı değerlenmesi geçmiş piyasa hareketlenlerinden ne kadar farklı?
Shiller: Bu kez, hisseler ve emlak da aşırı değerlenmiş görünüyor.1929 gibi geçmiş aşırı değerlenme dönemlerinde ise günümüzden farklı olarak tahvil piyasası çok aşırı değerlenmiş durumdaydı ancak hisse ve emlak piyasaları değildi.
Allison Nathan: Peki bu hisse değerlerinin büyük çapta nedeni nedir?
Shiller: Bu durumu yaratan pek çok etken var ama basitleştirmem gerekirse tek bir neden var, o da insanların ekonomik krizi hatırlaması ve endişelenmesi. Occupy Wall Street hareketi sayesinde eşitsizlikle ilgili bir şeyler duyuyorlar, ve ileriki on yıl içinde eşitsizlik spektrumunda nerede olacaklarıyla ilgili endişeleniyorlar. Bilgi işlem teknolojilerindeki gelişmeleri görüyorlar ve bu da onları endişenlendiriyor. Bütün bu endişenin bir sonucu olarak da daha çok biriktirmek istiyorlar ancak geri dönüşü yüksek yatırım azlığı yüzünden yatırımları sadece var olan varlıkların fiyatlarını yükseltiyor.
Allison Nathan: Peki bu market istikrarıyla ilgili ne anlatıyor?
Shiller: Bu demek oluyor ki market bir süre daha bu şekilde ilerleyebilir. Güzel bir seyir gördük ve bu sonsuza kadar devam edemez, ancak en azından bir kaç yıl daha devam edebilir.
Allison Nathan: Önümüzdeki altı ay ile bir yıllık zaman dilimi içinde anlamlı bir düzeltmeyle ilgili ne kadar endişelisiniz?
Shiller: Benim endişelerim de piyasayla beraber yükseldi. Gelecek yıl içinde bir düzeltme olabilir ama sorun şu ki düzeltme daha beş yıl daha gerçekleşmeyebilir. Ne zaman olacağını belirlememizin hiç bir yolu yok.
Allison Nathan: Sizce Fed Başkanı Janet Yellen'ın hisse değerleriyle ilgili endişe belirtmesi uygun bir davranış mıydı?
Robert Shiller: Bence Fed yönetiminin piyasayla ilgili endişelerini belirtmesinin ahlaki bir yanı var. Bu konuları inceleyen uzmanları var ve insanlar Fed'e bir otorite gözüyle bakıyor. Bazı ekonomistler böyle fikirlerle ilgilenmemiz gerektiğini, piyasanın herhangi bir bireyden veya araştırma ekibinden daha akıllı olduğunu söylüyor ancak ben buna katılmıyorum. Bence piyasalar böyle konularla ilgili akıllı değil ve bunları araştıran uzmanların liderliğine ihtiyacımız var. O yüzden Janet Yellen'i yaptığı açıklamayla ilgili alkışlıyorum, ve bence açıklaması piyasanın durumunu anlamamıza yardımcı oldu.
