Elektrik kesintilerinde neden 'fiyat manipülasyonu' mu?

BOTAŞ'ın çevrim santrallerine ayırdığı doğalgaz arzını yüzde 90 kısmasıyla başlayan elektrik kesintilerinde bilanço ağırlaşıyor.  Tüm Türkiye'nin sanayisi bir saat elektriksiz kaldığında zararın 18 milyon lira, bir günde 432 milyon lira olacağı hesaplanıyor. Kesintiler şu anda Marmara'da yoğunlaşırken nedenin  2001 yılında ABD Kaliforniya’da yaşanan enerji krizinde olduğu gibi, fiyat artırmak için manipülasyon olabileceği de tartışıyor.

Dünya'dan Serkan Aknıcı'ya açıklamalarda bulanan Uluslararası Enerji Ekonomisi Birliği Başkanı ve Boğaziçi Üniversitesi Enerji Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Gürkan Kumbaroğlu, elektrik kesintilerinin nedenini tam olarak anlamak gerektiğini söyleyerek, ÜÇ hususun dikkatle incelenmesi gerektiğini dile getirdi. Kesintilerin geçtiğimiz yıllarda da olduğunu fakat ilk kez bu denli pik yaptığını kaydeden Kumbaroğlu, fiyatların arz- talep dengesine göre oluştuğunu fakat son 2 haftalık dönemde çok yüksek fiyatlar görüldüğünü dile getirdi. “Eğer kesintilerin altında fiyat yükseltme çabası varsa bu manipülasyondur” diyen Kumbaroğlu, 2001’de Kaliforniya’da yaşanan krizde elektrik fiyatlarının 12 kat yükseldiğini, kesinti nedeni olarak teknik arıza denilmesine rağmen altından manipülasyon çıktığını hatırlattı. 

Son 2 haftalık süreçte EPİAŞ’ın Şeffalık Platformu’ndan takip edilebilen piyasa verilerine göre 70 liradan bin 500 liralara kadar değişen fiyatlara rastlandığını açıklayan Kumbaroğlu, bunun incelenmesi gerektiğini bildirdi. Kumbaroğlu, bu fiyat oynaklığında yaz sonunda yeni devreye alınan fiyatlandırma algoritmasındaki muhtemel bir açığın da oynaklığa neden olabileceğini belirtti. Öte yandan doğalgaz alımında Türkiye’nin sıkıntı yaşadığını anlatan Kumbaroğlu, “Doğalgaz çevrim santrallerinin elektrik üretimindeki payı her zaman yüzde 40’lardadır. Fakat son 2 haftada bu pay yüzde 15’lere düştü. Bu doğalgaz alımında sıkıntı yaşandığının kanıtı." dedi.

BİR SAATTE 18 MİLYON TL ZARAR

Kumbaroğlu, 1 saatlik elektrik kesintisinin sanayi üstünden Türkiye ekonomisine etkisinin megawatt (MWh) başına 4 bin 574 TL olduğunu kaydetti. 2015 rakamlarını değerlendirerek bu sonuca ulaştığını açıklayan Kumbaroğlu, “Sanayi 2015 yılında GSMH için 457 milyar liralık katma değer yarattı. Aynı şekilde 100 milyar kilowattlık elektrik tüketti. Buradan yapılan hesapla 1 saatlik elektrik kesintisi 18 milyon liralık kayıp demek sanayi için” dedi.

Günlük hesaba vurulduğunda ise 432 milyon liraya karşılık geliyor. Bu hesaplama “kesintilerin Türkiye çapında” ve “bütün sanayi üretiminde” olduğu varsayımına dayanıyor. Ancak halen bu şekilde bir kesinti yok. Gezen ve bazen birkaç günü bulan kesintiler oluyor. Bununla birlikte kesintilerin daha çok sanayi üretimin yarısına yakınının gerçekleştiği Marmara Bölgesi'nde olması, sık sık tekrarlanması büyük bir üretim kaybı ile karşı karşıya olunduğunu gösteriyor. Bu durum önlenmezse 2017 yılı ilk çeyrek milli hasıla gerçekleşmesine ciddi olumsuz etkisi olabileceği tahmin ediliyor.

SPOT PİYASADA FİYATLAR HIZLI YÜKSELDİ

Son dönemde spot elektrik piyasasında arz talep tarafında yaşanan sorunlar fiyatlarda da hızlı artışa neden olmuştu. Doğalgaz santrallerine kesinti elektrik arzını negatif etkilerken, yaz saati uygulamasının da talebi artırmasıyla Aralık ayında yıllık ortalamanın 4 kat üzerinde fiyatlamalar yaşandı. Yıllık ortalama 139 TL'yken gün içi saat dilimlerinde 1.899 TL'ler görüldü. 

Buna bağlı olarak  üretim girdisinde elektriğin yüksek pay taşıdığı çimento sektörü maliyet artışı raporlamıştı.  Çimento sektörü temsilcilerinin verdiği bilgiye göre yılın başından bu yana ortalamaya kıyasla Aralık'ta elektrik maliyetlerinin yaklaşık yüzde 30 arttı.

TÜKETİMİN YARISINDAN FAZLASI DOĞALGAZLA KARŞILANIYOR

Türkiye'de doğalgaz santrallerinin kurulu güce oranı yaklaşık yüzde 31 ve bu santrallerin ürettiği elektrik toplam tüketimin yaklaşık yüzde 57'sini karşılıyor. Bu durum arzda büyük payı bulunan doğalgaz santrallerindeki gelişmelere karşı elektrik piyasasını hassalaştırıyor. Bir süredir gezdirme yöntemi ile kesintiler yaşanıyordu. Bazı sanayi kuruluşlarına kritik olmayan üretimlerini azaltmalarını tavsiye edilmişti.

TÜKETİCİ NASIL ETKİLENECEK?

EPİAŞ'ta elektrik fiyatları tüketimin yoğunlaştığı saatlere bağlı olarak sert dalgalanmalarla yükselirken EPDK tüketici fiyatlarını 3 aylık dönemlerle belirliyor. Bu açıdan artan fiyatların tüketiciye ne ölçüde yansıyacağı Nisan 2017-Haziran 2017 tarife döneminde belli olacak.

HACKER ALARMI

Diğer taraftan basında yer alan bilgilere göre bakanlık yetkilileri, hackerların Türkiye’nin ulusal elektrik şebekesinde büyük bir sabotaj hazırlığı içerisinde olduğunu söylüyor.