İran seçimleri öncesi bilmeniz gereken 5 şey

Yeni yıla omuzlarındaki uluslararası yaptırım yükünü atarak başlayn İran, parlamento üyelerini ve Uzmanlar Meclisi'ni belirlemek için iki kez sandığa gidecek. Uzmanlara göre İran'daki seçimler halkın ülke gidişatından memnuniyetini ölçeceği için kritik öneme sahip.

BBC'nin İran servisinden Rana Rahimpour, Hossein Bastani, Golnoosh Golshani ve Jenny Norton seçimler öncesi bilinmesi gerekenleri beş başlıkta topladı:

1. ÖNEMLİ TARİHLER

Seçim kampanyalarının 25 Şubat'ta tamamlanmasının ardından halk, 26 Şubat'ta sandık başına gidecek. Oy verme işlemi yerel saatle 08:00-18:00 arası devam edecek. Ancak bu saatin uzaması ihtimali de var.

Uzmanlar Meclisi seçimlerinin sonuçları birkaç gün içinde açıklanırken parlamento seçimleri için ikinci tura gidilebilir. Adayların seçilebilmesi için oyların yüzde 25'ini alması gerekiyor. Mutlak çoğunluğun olmaması durumunda ikinci tur seçimleri Nisan'da gerçekleşecek.

2. PARLAMENTO'NUN ÖNEMİ NEDİR?

290 sandalyeli parlamento için 6 bin kadar aday yarışacak. Esasında aday sayısı 12 bine kadar çıkıyor ancak dini lider Ayetullah Ali Hamaney’e yakın din adamları ve hukukçulardan oluşan Koruyuc Konsey, adayların yarıdan fazlasını diskalifiye etti.

Siyasi partinin olmadığı ülkede adaylar, kendi aralarında muhafazakârlar, ılımlılar ve reformcular olarak bölünmüş durumda. İran'da değişim rüzgârını başlatarak ülkeyi Batı'yla nükleer anlaşmaya kadar taşıyan Hasan Ruhani'nin 2013'te Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra ılımlılar ve muhafazakârlar arasındaki rekabet de kızıştı.

Parlamento seçimleri, Ruhani açısından iki sebeple çok önemli. Birinci İran'da bir yasanın geçebilmesi için parlamento üyelerinin hepsinden onay alınması gerekiyor. Bu nedenle Cumhurbaşkanı'nın meclisle iyi geçinmesi şart. İkinci olarak da bu seçimler, görev süresinin dolmasına iki yıl kalan Ruhani'nin 2017'de yeniden seçilip seçilmeyeceğinin de habercisi olabilir. Ruhani, Uzmanlar Meclisi seçimlerinde de aday olacak.

3. UZMANLAR MECLİSİ NEDİR?

Teoride İran'ın dini liderini belirleme yetkisi olan Uzmanlar Meclisi'nin bu rolü, pratikte Hamaney'in gücü nedeniyle çok fazla geçerli değil. Ancak sekiz yıl görevde kalacak Uzmanlar Meclisi, 76 yaşındaki Hamaney'in sağlık sorunları nedeniyle ileride bir sonraki dini lideri seçmek durumunda kalabilir.

161 adayın 88 koltuk için yarışacağı Uzmanlar Meclisi'nde muhafazârların sayısı, ılımlılardan fazla. Öyle ki, Uzmanlar Meclisi seçimlerinde aday olan, İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucularından Ayetullah Ruhullah Humeyni’nin torunu reformcu Hasan Humeyni de Koruyucu Konsey tarafından diskalifiye edildi.

Kadınların Uzmanlar Meclisi seçimlerine aday olmasına izin verilmiyor.

4. SEÇİMLER ÖNCESİ ÜLKENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ

- Ekonomi (*)

17 Ocak 2016, geçtiğimiz temmuzda dünya güçleri ile nükleer anlaşmaya varan İran için yeni bir dünyanın kapısını açan tarih oldu. 40 yıldır devam eden ambargoların kaldırılmasıyla İran dünyanın en gözde ekonomilerinden biri haline geldi. Avrupa'dan ve Asya'dan gelen yatırımcılarla varılan anlaşmalar 20 milyar doları geçmiş durumda.

400 milyar dolarlık ekonomisiyle Suudi Arabistan'dan sonra Orta Doğu'nun ikinci büyük ekonomisi olan İran'ın gelecekteki ekonomik fırsatları yakalamak için ayırdığı bütçe taslağı 102 milyar dolar.

Bu gelişmelere rağmen ülkede hâkim olan durgunluk sebebiyle İran Merkez Bankası'nın yıl sonuna kadar büyüme beklentisi yüzde 3'ün altında. Ancak bu oranın 2020 hedefi ise yüzde 8.

- Petrol (*)

Ekonominin hız almasındaki en büyük engel, düşen petrol fiyatları. Yıllardır petrole olan bağımlılığını azaltmaya çalışan İran, bu yıl tahmin edilenden yüzde 25 daha az bir oranla petrolden 22i,6 milyar dolar gelir elde etmeyi bekliyor.

Dünyanın dördüncü en büyük petrol rezervlerine sahip İran’ın yaptırımların ardından ilk hedefi üretimi günlük 500 bin varil, ardından 1 milyon varil artırmak. 2021’de bu rakamın 5.7 milyon varile ulaşması hedefleniyor.

İran, yaptırımlar yüzünden petrol gelirlerinden toplamda 160 milyar dolar kayba uğradığı için üretimini artırma stratejisinden vazgeçmeyi düşünmüyor. 

YAPTIRIM KAMBURUNU ATAN İRAN'DA YENİ DÖNEM: FIRSATLAR VE ENGELLER

- Nüfus

İran'ın 77 milyonluk nüfusunun yüzde 30’u, 30 yaşın altında ve çoğunluğu eğitimli. Ülkede oy kullanabilecek kişilerin sayısı 55 milyona ulaşıyor.

Parlamento üyelerinin uluslararası sorunlardan çok yerel problemlere odaklanması seçemin oy potansiyelini de etkiliyor. Genellikle yerel sıkıntıları gidereceklerini söz veren adaylar daha fazla oy topluyor.

- Siyasi Yapı

İran siyaseti özellikle son 10 yıldır birçok kırılmaya sahne oldu.

Muhafakârlar ve Reformcular arasındaki geleneksel ayrım yerini, aşırı sağcı ve pragmatik muhafazakârlarla, daha fazla pragmatik merkeze kayan reformculara bıraktı.

Uzmanlara göre bu durum, kimin kim için hangi sebeple oy vereceğinde de değişikliklere yol açacak.

5. SEÇİMLERE KATILIM

Yedi gün süren seçim kampanyalarında oy verenler kararlarını genellikle son dakikada veriyor. O zamana kadar ise ne bir ortak fikir oluşmuyor.

55 milyonluk seçmenin birçoğu seçimleri hatalı görse de oylarının sistemi etkilemek için tek şans olduğunu düşünüyor. 2012 seçimlerine katılım oranı yüzde 64,2 seviyesinde gerçekleşmişti.

Özellikle genç seçmen, önlerine sunulan seçeneklerin kısıtlı olduğunu söylüyor.

(*) BusinessHT verilerine yer verilmiştir