ZEYNEP TOPALOĞLU
27 03 2015, 13:30 Güncelleme: 14:43
Son yıllarda yakın coğrafyasındaki karışıklıklar nedeniyle önemli darbeler alan Türkiye ticaretinin, şimdi de Suudi Arabistan'ın Yemen'e başlattığı operasyonun dış politikada yaratacağı gerginliklerden zarar görmesinden endişe ediliyor.
Türkiye'nin Yemen'le yaptığı ihracat 2014'te 670 milyon dolar ile küçük bir miktar gibi görülebilir. Ancak operasyonun bölgedeki polarizasyonu arttırmasıyla, Türkiye'nin özellikle İran'a karşı duruşunda görülen sertleşme ikili ekonomik ilişkileri de etkileyebilir.
Suudi Arabistan liderliğinde hareket eden Sünni ülkelerden oluşan koalisyon, İran tarafından desteklendiklerini iddia ettikleri Husi milislere karşı dün Yemen'de hava saldırısı başlatmıştı.
Türkiye, Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla yaptığı ilk açıklamada operasyona destek verdiğini açıkça belirtti. Ancak Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından İran hakkında akşam saatlerinde yapılan açıklamalar, iki ülke arasındaki gerginliğin daha da yükselebileceğini gösterdi.
Erdoğan İran'ın Ortadoğu'da bölgeyi domine etmenin gayreti içinde olduğunu belirterek, bu durumun Türkiye, Suudi Arabistan ve Körfez ülkelerini rahatsız etmeye başladığını söyledi ve İran'ın bu bakışının değişmesi gerektiğini ifade etti.
Ayrıca, Erdoğan dün France 24 kanalına yaptığı açıklamalarda Türkiye'nin bu harekata lojistik destek verebileceğini söyleyerek, Türkiye'nin tarafını hiç soru işaretine yer bırakmayacak şekilde belirtmiş oldu.
Türkiye, son yıllarda Mısır'la kötüleşen ilişkiler ve Suriye'deki karışıklıklarla zaten önemli ticaret partnerlerini kaybetmişti. Bunların üstüne 2014 yılında patlak veren Ukrayna krizi ve IŞİD'in yükselişinin eklenmesiyle, Rusya ve Irak'ta da büyük darbeler aldı.
Bugün Betam tarafından yayınlanan, Barış Soybilgen tarafından kaleme alınan bir araştırma yazısında da bu sıkıntıların en az birkaç yıl daha devam edeceği tahmin ediliyor. Jeopolitik riskler ve bölge ülkeleriyle olan ilişkiler yüzünden Türkiye'nin Kuzey Afrika ve Orta Doğu'ya ihracatının sınırlı bir artış göstermesi, Rusya'daki ekonomik daralma nedeniyle de bu ülkeyle ticaretin düşmesi bekleniyor.
Bu şartlar altında belki geçen yıl sadece 672 milyon dolarlık mal gönderilen Yemen'le ticaretin azalması önemsenmeyebilir, ama 4 milyar dolarlık ihracat yapılan, dokuzuncu en büyük pazar İran'la ilişkilerin bozulması Türk ihracatçılar için yeni bir kriz demek olabilir.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü İlter Turan, İran'la mevcut ticaret hacmi kadar iki ülke arasındaki “geleceğe dair vizyonunun” da ilişkilerin hassasiyetini arttırdığını belirtti.
Turan, özellikle İran ve Batı ülkeleri arasında devam eden nükleer müzakerelerin olumlu sonuçlanması halinde iki ülke arasında hayata geçirilmesi planlanan pek çok işbirliği projesi olduğunu hatırlattı.
Yaptırımların kalkması halinde İran'dan ihraç edilmeye başlanacak petrol ve özellikle doğal gazın Türkiye üzerinde Batı piyasalarına sunulması, Türkiye'nin İran'dan doğal gaz alımının artması ve Türkmenistan gazının İran üzerinden Türkiye'ye taşınması gibi uzun vadeli, ancak iki ülkeye de ekonomik olarak büyük fayda sağlayacak planlar üzerinde konuşuluyor. Turan'a göre bunların yanında İran'ın Türkiye'nin Orta Asya'ya ticaretinde önemli bir rol oynaması de ilişkilere bir katman daha ekliyor.
Turan, “Bu tabloya bakıldığında Türkiye ile İran arasındaki iktisadi ilişkilerin her iki ülke için de önem arz ettiğini görememek mümkün değil” diyor.
Ancak profesör, büyük ülkelerin ilişkilerinin çok boyutlu olduğunu ve Türkiye'yle İran'ın da bir alanda rekabetçi tutum sergilerken, başka bir alanda dostane tutumlarını devam ettirerek topyekun bir itilaftan kaçınabileceğini sözlerine ekledi.
Etkisi daha zayıf olacak olsa da Yemen krizi Türkiye ticareti için olumlu bir sonuç da doğurabilir. Mart başında, Erdoğan ve Mısır Cumhurbaşkanı Sisi birer gün arayla Suudi Arabistan Kralı Abdülaziz'le buluştuğunda, kralın ara buluculuğunda bir barışma olma ihtimali konuşulmaya başlanmıştı.
Mısır'la Türkiye'nin barışması için bir ara bulucuya değil, ikili diyalog için iyi niyetli adımlara ihtiyaç olduğunu söyleyen Turan, “ancak bazen mesafenin azalması ilişkinin düzelmesi için bir vesile olabilir” diyor.
Fakat bu durum da Türkiye'nin koalisyonda nasıl bir rol üstlenceğine bağlı. Hükümet ve Erdoğan kanadından gelen açıklamaların ton farkına bakıldığında ise bu konudaki belirsizlik de devam ediyor gibi gözüküyor.
