13 milyon mahkum Yellen'in uykusunu kaçırıyor

Kalabalık ABD hapishanelerini düşündüğümüz zaman dönüp baktığımız insanlar ekonomistler veya merkez bankacıları olmuyor. Fakat ABD'de yüksek sayıda insanın hapse girmesi Janet Yellen'in uykularını kaçırıyor olmalı.

Piyasalar Janet Yellen'in yaptığı konuşmalarda verdiği ve vereceği ipuçlarını çok yakından takip ediyor. Merkez Bankası faiz oranlarını Haziran'da mı yoksa Eylül'de mi artıracak? Yellen'in düşüncesinin temelinde yatan şey ABD istihdam piyasasında işçi katılım oranı. Eğer bu oran artarsa Fed faiz oranlarını maaş enflasyonundan korkmadan sıfıra yakın tutabilir. Fakat bu olduğu yerde sayarsa Yellen partiyi erken bitirmek zorunda da kalabilir.

ABD'nin geçtiğimiz birkaç ay boyunca hızla düşen işsizlik oranı hakkında çok şey konuşuldu; oran şu anda yüzde 5.7'de. Fakat istihdam piyasasında aktif olan işçilerin sayısı resesyonun başladığı 2007 yılındaki oranla aynı olsaydı işsizlik oranı da şimdi yüzde 10 civarlarında olurdu. 2000 yılında yüzde 67.3 ile zirve yapan işgücü katılım oranı bugün yetişkinlerin yüzde 62.8'ine düşmüş durumda.

Bu düşüşün nedenlerinden bir tanesi değişen nüfus demografisi. "Baby boomer" diye bilinen ve çok sayıda bebeğin dünyaya geldiği dönemin nesli emekli olmaya başlıyor. Bir diğer neden ise milyonlarca insanın istihdam piyasasından uzak durmasını sağlayan engelli sigortasının genişletilmesi.

Bütün bunların yanında genellikle gözden kaçırılan nokta ise ABD adalet sisteminin rolü. ABD'nin birçok kişiye sabıka koymasını bazıları bir toplumsal çürüme olarak değerlendiriyor. Bu durum aynı zamanda ekonomiye karşı da işlenen bir suç. Rakamlar insanın aklını başından alıyor. ABD'nin 2.3 milyon olan hapishane nüfusu dünyanın en yüksek rakamı. Bu rakam Çin ve Rusya'da hapiste yatanların toplamına neredeyse yakınken, Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık'ta yatanların tamamının 10 katından daha fazla. Rakam 1991 yılındaki seviyenin neredeyse iki katı.

Fakat sabıka kaydından doğan sorunlar sayısı 13 milyonu bulan sabıka kayıtlıların dışında başkalarına da sorun yaratıyor. ABD'deki 75 milyon yetişkinin üçünden biri FBI'nın sabika veri tabanında bulunuyor. Bu isimlerin neredeyse yarısı için detaylar net değil. FBI'nın veri tabanında isminizin yer alması için bir mahkemeye çıkmış olmanız şart değil, gözaltına alınmış olsanız bile bu sizi listeye sokuyor.

Birçok işveren işe alacağı insanlara geçmiş taraması yapıyor ve kötü sabıkası bulunanları bir köşeye koyuyor. Örneğin başvurusunun çöpe atılacağı isimlerden bir tanesi 1977 yılında bir trafik ihlalinden dolayı gözaltına alınan Bill Gates. George Clooney de buna benzer bir durumda. Clooney 2012 yılında Washington'da Sudan büyükelçiliğinin dışında gösteri yaparken gözaltına alınmıştı.

1990'lı yıllarda ABD tam istihdama yakın bir başarı yakaladı. Bu dönem aynı zamanda polis kurallarında sıfır toleransın olduğu bir zamana denk geldi. ABD'nin birçok eyaleti 3 kez grev yapılmasının ardından hapis yolunu gösterirken, birçok işveren için 1 kez grev yapmak işten çıkarmak için yeterliydi ve polise verilen raporlar da genelde yanlış yazılmıştı. FBI'yı sabıka kaydınızı makaslamasına veya yumuşatmasına ikna etmeniz neredeyse imkansız. Eski ev sahibinize 1997 yılında yazdığınız karşılıksız bir çek büyük ihtimalle siz ölene kadar sabıka kaydınızda "uygunsuz davranış" olarak kalacak. İsimler FBI'da 110 yıl boyunca saklanıyor. Dolayısıyla işçi istatistikleri tarafından "artık iş bakmayan" işsizler olarak tanımlanan kısmın hevesi zaten çok daha önceden otomatik olarak kırılıyor.

Yellen bunun hakkında ne yapabilir? Çok fazla bir şey değil. Yaklaşık bir yıl önce Yellen işverenlerin uzun süre işsiz kalmış kişileri işe almakta yaşadığı tereddütü dile getirmişti. Örneklerini verdiği durumlardan iki tanesinde sözkonusu şahısların kötü sabıka kaydı bulunuyordu. Yellen her ne kadar böylesine bir detayı açığa vurduğu için eleştirilse de asıl eğilmeye çalıştığı nokta ekonomik rakamlardı. Yellen ayrıca aylık yapılan istihdam piyasası anketlerinde sabıka kayıtlarıyla ilgili soruların yer almasını ve işverenlerin buna yaklaşımın sorulmasını da isteyebilir. ABD hükümeti hanehalkı hakkında birçok veri topluyor. Sabıka kayıtları bu anketlerde yer alan sorulardan birisi olmalı.

Bunun yanında Yellen, işverenlerden sabıka kaydı ile ilgili soruları anketlerinden çıkarmasını isteyen Ban the Box hareketine de destek verebilir. Böylesine bilgiler şirketlerin sizin olumlu yanlarınızı daha fazla görebileceği yüz yüze görüşme durumunda daha kolay konuşulabilir.

Fakat bu adımların hiçbirisi tek başına ABD istihdam piyasasını Fed'in istediği şekilde ve zamanda genişletemez. Fakat birleştikleri zaman ABD'nin önündeki büyük yapısal engellerden bir tanesini azaltmış oluyorlar. 3 grev kuralını kaldırmak hem daha uzun süreli iyi bir sonuç doğurur hem de ABD'yi daha adil bir yer yapar. Yellen, ABD'nin insanları kolayca hapse atma alışkanlığının gizli maliyetlerini ortaya çıkarmalı.