15 03 2018, 12:18 Güncelleme: 12:33
Yaklaşık iki yıldır devam eden skandallar nedeniyle belini doğrultamayan sağlık teknolojileri girişimi Theranos için sona gelindi.
ABD Menkul Kıymetler ve Borsalar Komisyonu'ndan (SEC) yapılan açıklamada şirketin yanlış kan testleriyle müşterileri dolandırdığı ve ayakta kalabilmek için yatırımcılarından 700 milyon dolar toplandığı ifade edilirken, şirketin 34 yaşındaki kurucusu Elizabeth Holmes, 500 bin dolar para cezası ödeyecek, 19 milyon hissesinden vazgeçecek ve 10 yıl boyunca herhangi bir devlet kurumunda çalışamayacak.
HİKÂYE ÜNİVERSİTE SIRALARINDA BAŞLADI
Theranos'un ibretlik hikâyesi, 2003 yılında Stanford Üniversitesi'nde başlıyor. O dönem, Kimya Mühendisliği bölümünde okuyan Holmes, bir yandan da akut solunum yolu yetersizliği üzerine araştırmalar yapan bir laboratuarda çalışıyordu.
Kendi şirketini kurmak için üniversiteyi üçüncü yılında bırakan ve bursunu Theranos'a yatıran Holmes, kısa zamanda çok büyük bir üne ve servete kavuştu. Çünkü yarattığı marka, tıp dünyasında bir devrim vadediyordu.
DAHA UCUZ VE DAHA HIZLI KAN TESTLERİ
Bu vaatler arasında en önemlisi, hastaların "hastalık haritasını" çıkaran kan testlerinin maliyetlerini önemli oranda düşürecek olmasıydı.
ABD'de doktora muayene olan hastalardan öncelikle kan tahlili isteniyor. Ancak tahlillerin çok pahalı olması nedeniyle hastaların yüzde 80'i bu testlerden kaçınıyor. Üstelik sonuçlar üç günden önce alınamıyor. Söz konusu tahlilleri yüzde 70 daha ucuza yapacağını söyleyen Theranos ise iğne yerine parmağa giyilebilir bir teknoloji kullanıyor ve sonuçlar 24 saat içerisine e-posta yoluyla bildiriliyordu.
MEDYAYI ÇOK İYİ KULLANDI
Medyanın ve kamunun ilgisini 2013'te çekmeye başlayan Holmes, şirketinin CEO'su Ramesh “Sunny” Balwani ile birlikte sık sık farklı programlarda boy göstererek Theranos'un sahip olduğu makinelerle kan testlerinin ne kadar hızlı ve ucuz olduğunu anlatıyordu. Holmes'a göre kullandıkları ekipman, standart laboratuar aletlerinin yaptığı işin yüzde 90'ını yapabiliyordu.
"Halkla ilişkiler" işini çok profesyonel şekilde yürüten Holmes ve Balwani, yatırımcıları ve The Wall Street Journal (WSJ), Wired, ve Fortune gibi önemli basın kuruluşları ile sunumlar, finansal tahminler, basın bültenleri paylaşarak 2014'te 100 milyon dolar, 2015'te 1 milyar dolar gelir elde edeceklerini söylüyordu. WSJ, şirketin iddiaları hakkında önemli şüphelerin bulunduğuna dair bir haber yayınlamıştı.
Theranos'un yatırımcılarına sunduğu iddialar arasında Savunma Bakanlığı ile işbirliği hâlinde oldukları ve Afganistan Savaşı'nda kendi ürünlerinin kullanıldığı da yer alıyordu.
HENRY KISSINGER YÖNETİM KURULUNDAYDI
Bu vaatler sonrası şirketin yönetim kurulu yüksek profilli insanlarla doldu. ABD'nin eski Dışişleri Bakanı Henry Kissinger, şu anda Trump yönetiminin Savunma Bakanı olan Jmaes Mattis, cinsel tacizle suçlanan film yapımcısı Harvey Weinstein'ın avukatı David Boies, bu isimler arasındaydı.
2013 yılında ilaç üreticisi Walgreens ile ortaklığını ilân eden Theranos, daha sonra bu firma ile mahkemelik oldu.
"YENİ STEVE JOBS"
2015 yılına gelindiğinde Theranos'un değeri 9 milyar dolara ulaşmıştı. Dergilerde "Yeni Steve Jobs" başlıkları altında yer almaya başlayan, hatta Jobs'a hayranlığı nedeniyle sürekli siyah renk giymeye başlayan Holmes, aynı yıl, Forbes tarafından "kendi kaynakları ile başarılı olmuş en zengin kadın" unvanına layık görüldü.
ÇÖKÜŞ BAŞLIYOR
Ancak bu "pembe toz bulutu" 2016'da dağılmaya başladı. Öncelikle kan testlerinin yanlış sonuç verdiği ortaya çıktı. Sonrasında ise firma, 10 binlerce sonucu düzeltmeye çalıştı.
SEC'in raporuna göre 2010'da ulusal bir eczacılık zinciriyle anlaşan Theranos, testleri kendi başına değil, bu şirket yardımıyla yapıyordu. SEC'in "ticari açıdan hazır değil" dediği ve raporda "Eczane A" adını verdiği şirketin mühendisleri standart kan testi cihazlarını modifiye etmekle görevliydi.
2015 sonunda değeri 9 milyar dolara ulaşan kan tahlili teknolojisi girişimi Theranos, tahlillerin her zaman doğru sonuç vermediği skandalıyla sarsıldı. Bir süre sonra Holmes'a "iki yıl boyunca laboratuar işletemez" yasağı geldi. 34 yaşındaki girişimcinin 4,5 milyar dolarlık serveti bir anda sıfıra inerken, şirket 2017 başında, işgücünün yüzde 40'ını işten çıkardı ve tüm testler durduruldu.
Elinde yalnızca "teknoloji geliştirme" faaliyeti kalan şirket, 2017 sonunda iflasın eşiğine geldi. Bu kriz, Theranos'u bir yıl daha ayakta tutabilecek bir krediyle geçici olarak çözüldü.
SEC'ten yapılan açıklamada suçun Holmes ve Balwani tarafından işlenmesi nedeniyle şirketin bir ceza ödemediği, muhtemel bir cezanın zaten zor durumda olan yatırımcılara daha fazla zarar vereceği belirtildi. Balwani hakkındaki dava ise devam ediyor.
