BUSINESSHT
22 09 2017, 11:25 Güncelleme: 11:48
Bağımsızlık sorunu yaklaşık 100 yıl, referandum tartışmaları ise kurulduğu 2005 yılından bu yana devam eden Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi, 25 Eylül'de halka, Irak'tan ayrılarak bağımsız devlet olup olmak istemediklerini soracak.
Ancak petrol zengini bu bölge için referandum kararını tek başına almak kolay olmayacak...
1) IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESEL YÖNETİMİ HAKKINDA
Kuzeyde Türkiye'ye batıda Suriye’ye, doğuda İran’a komşu Irak'ın kuzeyinde yer alan Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY), anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölge.
Yönetimin resmi sitesinde yer alan verilere göre Kürtlerin yanı sıra Süryanliler, Türkmenler, Ermeniler ve Arapların da yaşadığı bölgede 5,2 milyon kişi yaşıyor. Nüfusun yüzde 36'sı 0-14 yaş aralığında ve yüzde 4'ü 63 yaşın üzerinde.
Erbil, Duhok ve Süleymaniye kentleri nüfusun en yoğunluklu yaşadığı yerler. Bir de Kürt yönetimin hak iddia ettiği ihtilaflı bölgeler var ki Musul ve Kerkük bu bölgede yer alıyor.
Uluslararası Enerji Ajansı'na göre, Irak petrolünün mevcut üretiminin yüzde 40’ı Kerkük’te gerçekleşiyor. IKBY Başkanı Mesut Barzani, Kerkük’ü, "Kürtlerin Kudüs’ü" olarak tanımlıyor. Ülkenin 148,7 milyar varillik petrol rezervinin 45 milyar varili IKBY'ye ait.
2) REFERANDUMDA NE OYLANACAK?
IKBY Başkanı Mesut Barzani'nin "Kürtlerin bağımsızlık ilan etme zamanı geldi. Ancak Irak'tan barışçıl bir şekilde diyalog ve müzakere yoluyla ayrılmak istiyoruz" diyerek açıkladığı referandumda cevabı "Evet" ya da "Hayır" olan şu soru sorulacak:
"Irak Kürt Bölgesi ve dışındaki Kürt bölgelerinin bağımsız devlet olmasını istiyor musunuz?"
Referanduma katılanlar Kürtçe, Arapça, Türkmence ve Asurca dillerine çevrilen bu soruya yanıt verecek.
Barzani'nin liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi'nden (KDP) yapılan açıklamaya göre, referanduma sadece resmi olarak IKBY'nin kapsamına giren bölgeler değil, IKBY'nin kontrolündeki tüm bölgeler katılacak: Erbil, Duhok, Süleymaniye ile Kerkük ve Ninova'nın bir kısmı.
3) BAĞIMSIZLIK YOLUNUN KISA GEÇMİŞİ
Kürtlerin bağımsızlık mücadelesi, Birinci Dünya Savaşı sonrası 1920'de imzalanan ve Osmanlı İmparatorluğu'nun sonunu getiren Sevr Anlaşması'na kadar dayanıyor.
O dönem İngilizlerden de beklenen desteği alamayan Kürtler, Sevr'de kendilerine verilen bağımsızlık sözünün tutulmadığını savunuyor. Anlaşmanın, bağımsızlığı koşula bağlayan söz konusu maddesi ise şöyle:
“İş bu Anlaşma’nın yürürlüğe konuluşundan bir yıl sonra, 62'nci maddede belirtilen bölgelerdeki Kürtler, bu bölgelerdeki nüfusun çoğunluğunun Türkiye’den bağımsız olmak istediklerini kanıtlayarak Milletler Cemiyeti Konseyi’ne başvururlarsa ve Konsey de bu nüfusun bu bağımsızlığa yetenekli olduğu görüşüne varırsa ve bu bağımsızlığı onlara tanımayı Türkiye’ye salık verirse Türkiye bu tavsiyeye uymayı ve bu bölgeler üzerinde bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçmeyi, şimdiden yükümlenir.”
1946'da Sovyetler Birliği'nin desteği ile İran'da kurulan ve ömrü 11 ay süren "Mahabad Cumhuriyeti"' ve başarısız ayaklanmalarla geçen 30 yıl sonrası Kürtlere en büyük darbe Irak'ın devrik lideri Saddam Hüseyin'den geldi. 1980-88 yılları arasında yaşanan İran-Irak savaşında Celal Talabani liderliğindeki Iraklı Kürt peşmergeler, İran Ordusu ile işbirliği yaparak Halepçe kasabasında isyan başlattı. İsyanın kasabaya zehirli gaz bombaları atılarak bastırılma girişimi çoğu çocuk ve kadın beş binden fazla insanın ölümüne neden oldu.
Fiili özerkliğini Ekim 1991'de elde eden Irak Kürdistanı'nın bölgesel hükümeti de Temmuz 1992'de kuruldu. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) adı ise 30 Ocak 2005'te resmileşti.
15 Ekim 2005'te IKBY'nin petrol gelirlerini bağımsız olarak kullanma ve kendi silahlı milis gücüne (Peşmerge) sahip olma hakkının pekiştirildiği yeni Irak Anayasası kabul edildi. Anayasanın 140'ncı maddesinde, Diyala, Selahaddin, Kerkük ve Ninova'nın bir kısmı gibi ihtilaflı bölgeler olduğu kabul edildi ve en geç 31 Aralık 2017'ye kadar bağımsızlık referandumu düzenleme kararına yer verildi.
3) REFERANDUM İÇİN KİM NE DİYOR?
Türkiye, Irak ve İran referanduma en çok karşı çıkan ülkeler. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu için ABD'de bulunan üç ülkenin Dışişleri Bakanları, 21 Eylül'de New York'ta ortak bir bildiriye imza atarak referanduma karşı olduklarını açıkladı. Bildiride "Kuzey Irak'taki referandum, Irak anayasasına aykırı olup bölgede kontrolü zor yeni çatışmaların fitilini ateşleyecek" ifadesine yer verildi.
Türkiye
Türkiye tarafı, referandumla ilgili nihai kararını 22 Eylül'de gerçekleşecek Milli Güvenlik Kurulu sonrası açıklayacağını söylerken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bir hafta önce bir televizyon kanalında yaptığı açıklamada şunları söyledi:
"Sayın Barzani, bizim bu konuda ne düşündüğümüzü gayet iyi biliyor. Yaptığı açıklama, bana göre hakikaten çok çok yanlış bir açıklama. Çünkü bizim yıllardır Irak'ın toprak bütünlüğü konusundaki hassasiyetimizi biliyor. Irak'ın toprak bütünlüğü konusundaki hassasiyetimizi bildiği halde, bunun yanında Kerkük özellikli bir bölge, bunu da bildiği halde, kalkıp hala buralarda kendine göre bazı operasyonlar yapma gayretinin içerisine girmesini hiç mi hiç doğru bulmuyorum."
Irak
Irak hükümeti, referandumun anayasaya karşı ve ülkeyi bölücü nitelikte olduğunu savunuyor. Son olarak Irak Başbakanı Haydar El İbadi, 19 Eylül'de yaptığı açıklamada oylamayı kökünden reddettiklerini söyleyerek " Irak anayasasını kuzeyden güneye kadar tüm Iraklılar oyladı. Devletteki tüm ilgili makamlar referandumun bu anayasaya aykırı olduğu kararını verdi. Referandumun ertelenmesi değil, tamamen iptal edilmesi gerekir" dedi.
Rusya
Rusya da Irak'ın toprak bütünlüğünün korunması gerektiğini savunduklarını açıklarken Birleşmiş Milletler'den referandumun bölge için istikrarsızlığa yol açabileceği uyarısında bulundu.
ABD
Dünya güçlerinin en büyük kutbu ABD ise "sert şekilde" bağımsızlık referandumuna karşı çıktıklarını açıklayarak kararda diretmenin Kürtler dahil bütün Iraklılara bedelinin olacağı vurgusu yaptı. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Heather Nauert, yazılı açıklamasında şu ifadelere yer verdi:
"Referandum Irak Kürt bölgesindeki ticari ilişkileri tehlikeye sokmaktadır ve referandum Irak'ın uluslararası müttefikleri istemese dahi yapılan her türlü yardımı etkileyecektir. Bu ise böylesi zor bir durumun en basit gerçeğidir. Aksine, bizim Kürt liderlere alternatif olarak çağrısını yaptığımız gerçek bir müzakere, Iraklı Kürtlerin haklı dertlerine çözüm sözü barındırmaktadır."
İsrail
İsrail, bölgede referandumu destekleyen tek ülke. Başbakan Netanyahu, 13 Ağustos'ta yaptığı açıklamada IKBY'nin bağımsızlığından yana olduğunu söyleyerek "Kürtler cesur, Batı taraftarı ve bizim değerlerimizi paylaşan bir millet" ifadesini kullanmıştı. Netanyahu ayrıca, İsrail terörizme bir bütün olarak karşı çıkarken, Kürt halkının kendi devletlerine ulaşmak için meşru çabalarını destekliyor" dedi.
4) PETROL PİYASASI NASIL ETKİLENİR?
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin 45 milyar varillik rezervi, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Nijerya'nın sahip olduğundan bile fazla. Irak'ın toplam rezervi ise 148,7 milyar varil.
Norveç merkezli Rystad Energy'nin verilerine göre 2016 yılında bölgede günlük ortalama 544 bin 600 varil petrol çıkarıldı. Bu miktarın 2017'de 602 bine çıkması bekleniyor. Geçen yıl Irak'ın toplam arzının yüzde 12'si IKBY'ye aitti. Söz konusu istatistikler bölgeyi, Ekvador ve Katar'la aynı kulvara koyuyor.
Bölge'nin petrol zengini kenti Kerkük'ün kontrolü, Irak ordusunun IŞİD saldırısından kaçtığı ve yerine gelen Peşmerge'nin Kerkük'ün kontrolü yeniden aldığı 2014'ten bu yana petrol zengini kentin kontrolü IKBY'de.
Referandumdan "Evet" oyunun çıkması, resmi olarak bağlayıcılığı olmasa bile, IKBY yönetiminin bu bölgedeki elini güçlendirecek. Bu da komşu ülkelerin istediği bir sonuç değil. Ancak gelişmeleri takip ettiklerini açıklayan Uluslararası Enerji Ajansı'na göre mevcut durumda petrol ticaretinde ani bir değişiklik beklenmiyor.
Kerkük Bölgesel Konseyi Enerji Komitesi Başkanı Ahmed El Askari, Bloomberg'e yaptığı açıklamada "Referanduma verilen tepkiler çok çocukça. Biz barış yanlısı insanları ve haklarımız için pazarlık etmeye hazırız" ifadesini kullandı.
Washington Enstitüsü uzmanlarından Michael Knights, Amerikan Girişimcilik Enstitüsü Ortadoğu Uzmanı Michael Rubin'e göre petrol ticaretinde en büyük riski Türkiye taşıyor.
1977'den bu yana Kerkük petrolünü Adana'nın Yumurtalık ilçesine taşıyan, 700 bin varil kapasiteli boru hattının kapatılması ikili ilişkileri zora sokabilir. Bloomberg verilerine göre 2016'de bu boru hattından günlük taşınan petrolün miktarı 515 bindi.
