BIST 100 9.079,97 % 3,10
USD/TRY 32,3682 % 0,07
EUR/TRY 34,9536 % -0,18
Piyasalar
9.079,97
% 3,10
32,3671
% 0,07
34,9525
% -0,19
1,0776
% -0,11
47,65
0,00
2.229,87
% 1,60
87,00
% 1,86
En son haberlerden haberin olsun istemez misin?

Gelişen ekonomileri Trump'tan kurtarmak

İhracatının yüzde 80'i ABD'ye bağımlı Meksika'nın çözmesi gereken üç temel sorun: Kayıtdışılık, uyuşturucu ve Donald Trump

Gelişen ekonomileri Trump'tan kurtarmak
ERIK BERGLÖF 14 07 2017, 11:43

Son zamanlarda ABD Başkanı Donald Trump'ın siyasi bir piñata'ya (*) çevirdiği Meksika'ya sempati duyanların sayısı az değil. Şayet Trump dediğini yaparsa, Meksika sınırı "büyük, güzel" bir sınır duvarına sahip olacak ve Meksika ekonomisi için hayati önemi olan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA),  "Önce Amerika" başlıklı gündemi tatmin etmek için yeniden görüşülecek. Bu da yetmezse ülkenin sermaye ve para birimi piyasası, ABD'nin istikrarsız para ve mâli politikasının ceremesini çekecek.

Esasen  bakıldığında Meksika bu yolda yalnız değil. Orta Amerika'sının yaşadığı bu tecrübe, tüm gelişen ekonomiler için geçerli. Çünkü Trump politikaları, küresel ticaret ve açık piyasa konularını yeniden sorguluyor.

Yalnızca birkaç ülke küreselleşmeyi, dünyanın en açık ekonomilerinden Meksika kadar yürekten karşılayabildi. Gelişen ekonomilerin çoğu, Asya kaplanlarının (Hong Kong, Singapur, Güney Kore ve tayvan) yaptığı gibi, ihracat destekli büyüme stratejisini izlerken, Meksika bir adım daha ileriye gitti ve ekonomiyi petrol dışında çeşitlendirmek için her alanda üretime odaklandı. 

Ancak ne yazık ki Meksika ve diğer bazı gelişen ekonomilerin bu hamlesi, Çin'in hızla dünyaya açılmaya başlamasıyla aynı zamana denk geldi. Meksika'nın tekstil gibi güçlü sektörleri Çin'le baş edemedi ve belli oranda piyasadan silindi. Teknoloji gibi umut vadeden sektörler de sarsıldı.

Çin şoku yavaş yavaş azalsa da Meksika hiçbir zaman eskisi kadar rekabetçi olamadı. Buna yalnızca ABD ile açık sınırlara bağlı otomotiv endüstrisi istisna olarak gösterilebilir. NAFTA anlaşması öncesi Meksika'nın gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 10'una denk gelen ABD ticareti, anlaşma sonrası yüzde 25'e çıkmış, ülkenin ihracatının yüzde 80'ini yine ABD oluşturmuştu.  

2008 Küresel Finansal Krizi'nin şafağında yavaşlamaya başlayan ABD büyümesi ilk olarak Meksika ekonomisini vurdu. Düşen petrol fiyatları da bu yarayı daha da büyüttü. Son yıllarda Orta Amerika ülkesinin büyümesi potansiyelinin çok altında. NAFTA kapsamında işçi verimliliği gözle görülür şekilde artmış olmasına rağmen toplam fabrika verimliği, 25 yıldır bazen sabit, bazen de negatif seviyede.

Inter-American Kalkınma Bankası'nın Sektör ve Enformasyon Başkan Yardımcısı Santiago Levy Algazi'ye göre NAFTA sayesinde Meksikalı firmaların verimliliği dramatik şekilde genişledi. Yüksek verimlilikteki şirketlerin sayısı artarken, düşük verimlilikteki şirketler daha fazla çoğaldı. Algazi'ye göre ayakta kalmaya çalışan şirketler istihdam yaratamaz seviyedeyken, yeni işe alımlar yapan yeni şirketler de yerine geçtiklerinden daha verimsiz. 

1994-2000 yılları arası Meksika Maliye Bakan Yardımcılığı da yapan Algazi, kayıtdışılık ve yasadışılığın Meksika'daki ve orta gelir düzeyinden yüksek gelirlere çıkmaya çalışan tüm ülkelerdeki bu durumu açıkladığını söylüyor.

2012'de kaleme aldığı bir makalede kayıtlı ve kayıtdışı firmalar ve onların verimliliğini inceleyen Levy Algazi, Meksika'daki şirketlerin çoğunluğunun "resmi olmayıp, yasal olduğunu" açıkladı. Algazi, ayakta kalmaya çalışan firmalarda sigortalı maaşlı işlerin ücret verilmeyen işlere dönüştürüldüğünü söyledi.

"Gayrı resmileştirme" ile mevcut çalışanlar, yeni girenlere karşı rekabet üstünlüğü sağlıyor. Bu nedenle oluşan piyasa çıkışları istihdam kaynağı israfına yol açıyor. Levy'nin bu durum için kullandığı tabir, verimliliği besleyen "Yapıc ı yıkımın"  tam tersi "Yıkıcı kreasyon".

Diğer birçok gelişen ekonomiler için Meksika da önemli reformlar geçirdi. Çoğu ABD'de eğitim görmüş Meksikalı teknokratlar ülkenin makroekonomik çerçevesinde gelişmelere imza attı. Trump'ın saldırılarıyla Meksika Pesosu yüzde 50 değer kaybetse de enflasyon yalnızca birkaç puan yükseldi.

Levy'e göre asıl problemi Meksika'nın rekabetçi reformlarının verimlilik sorununun kökenine inememesi. Meksika ihracatı diğer Latin Amerika ülkelerinden daha fazla olsa da ihracat sektörlerinin kazandıkları, kaynakları sistematik olarak ücretsiz işçilerin çalıştırıldığı düşük üretkenlikteki firmalara akıtan politikalarla engelleniyor.  Bu tip politikalar, diğer gelişen ekonomilerde de görülebilir ancak Meksika'da bu durum ülke yasaları ve kurumlarında çok daha kemikleşmiş durumda. 

Kusurlu kurumlar ve zayıf devlet kapasitesi gelişen ülkelerin ortak özelliklerinden ancak etkileri farklı şekilde görülüyor. Örneğin Meksika, ABD'den gelen talep desteğiyle büyüyen bir narkotik sektörüne sahip. Uyuşturucu ticareti, yolsuzluğu ve Suriye'deki savaştan sonra ikinci sıraya oturan ölümleri besliyor. Uyuşturucu savaşları asla başarılı olamayacağı gibi hükümetin yönetim gücünü de zayıflatıyor.

Meksika'nın ihtiyacı sempati değil, tahmin edilebilir ABD politikaları. Eğer her parti, masaya iyi niyetle oturursa NAFTA , herkesin yararına olacak şekilde yeniden düzenlenebilir. Sınıra bir duvar örmek ise kimseye fayda sağlamayacaktır.

Ancak, verimlilik ve büyüme önündeki engellerle başetmek hâlen çoğunlukla Meksika'nın elinde. Bu küçük Latin Amerika ülkesi dünyanın en eşitsiz gelişen ekonomisiyken Çin'de gelir adaletsizliği azalıyor. Bunda yükselen maaşlar ve gelişen sağlık sigortasının etkisi var. Eğer Meksika hükümeti daha fazla büyümeye ön ayak olmazsa, Trump'ın karaladığı ülke bir gün Trump'ın olabilir.

(*) Piñata: Karton veya kil konteynırların içinin şeker, sakız gibi tatlı yiyeceklerle veya oyuncaklarla doldurulan, kuş ya da başka bir hayvana benzetilebilen Meksika kültürüne ait bir kukla-oyuncak. 


* London School of Economics Küresel İlişkiler Profesörü ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) eski baş ekonomisti Erik Berglöf'ün Porject Syndicate için kaleme aldığı makaleden çevrilmiştir.

** Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve BusinessHT'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir. Ayrıca burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değil, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır. Bu görüşler, mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi, beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.

Yukarı

Business HT×