13 06 2017, 18:07 Güncelleme: 18:08
Piyasa riski ölçümünde riske maruz pozisyonların bağlı bulunduğu risk faktörlerinden; faiz oranlarının, döviz kurlarının ve hisse senetleri fiyatlarının kriz dönemlerindeki fiyat hareketleri dikkate alınarak ya da şok finansal değerler üretilerek pozisyonların yeniden değerlenmesidir. Böylece oluşturulan testler, ekstrem piyasa koşullarında finansal kurum portföylerinde gerçekleşebilecek, kayıp ya da kazanç durumunu analiz etmeyi sağlamaktadır.
Stres testi, yönetsel açıdan yukarıdan aşağı bir yöntemdir. Yani piyasa koşullarına ilişkin bir hipotez üretilerek, bu piyasa şartının piyasa risk faktörleri açısından ne ifade ettiği incelenmektedir.
Stres testi işleminde, aşırı ya da ekstrem değerin gerçekleşme olasılığı durumundaki zarar ölçülmektedir. Örneğin, petrol fiyatlarının iki katına çıkması durumunda ya da yerel para biriminin yüzde 30 değer kaybetmesi durumunda portföyün kâr- zarar durumunun ne şekilde bir değişim göstereceği, stres testleriyle ölçülmeye çalışılmaktadır.
Tüm tasarlanan senaryolar, geçmişte yaşanan finansal krizlerdeki durumun simüle edilmesi ya da gerçekleşme olasılığı az da olsa oluşan uç durumlar belirlenerek yapılmaktadır. Senaryo analizleri, tipik bir şekilde önceden tasarlanan piyasa hareketleri içerisindeki ani etkilerin, portföy üzerindeki değişimin rakamsal ve şekilsel biçimde banka üst yönetimine raporlanması biçiminde gerçekleşir.
Bu bağlamda, 2001 Şubat ayında TRL’sında yaşanan hızlı devalüasyon durumu en iyi senaryo analizi kapsamında ölçülmektedir.
Stres testlerinin en temel avantajlarını ise, şu şekilde sıralanabilir:
- Risk ölçümünün riske maruz değer (value at risk) modelleri dışında değişik risk ölçüm yöntemleri bulunmaktadır. Stres testleri ile verim eğrisindeki paralel ya da paralel olmayan (twist) kaymaların portföy değeri üzerindeki etkileri ölçülebilmektedir.
- Risk faktörlerinin kriz dönemlerindeki tarihsel hareketleri dikkate alınmaktadır. Dolayısı ile geçmişteki korelasyon ilişkisinin kırıldığı yeni ve düzensiz korelasyon yapıları altında değerli sonuçlar üretebilme olanağı sağlar.
- Simülasyon metodlarına kıyasla daha az hesaplama gerekmektedir. Kompleks finansal enstrüman barındıran portföylerde, zaman kısıtı altında anlamlı sonuçlar üretebilmektedir.
Türkiye’deki finansal piyasaların son yıllarda göstermiş olduğu dalgalanmalara, risk faktörü bazında bakıldığında; stres testi olarak düşünülebilecek aşırı fiyat faktörü bazında bakıldığında; stres testi olarak düşünülebilecek aşırı fiyat hareket sıklığının yıl içerisinde en az 2-3 kez tekrar etme olasılığı görülmektedir.
T.C. Hazinesinin ihraç etmiş olduğu USD cinsi 30 yıllık Eurobond volatilitesine bakıldığında, günlük bazda yüzde 13-14 seviyelerine yaklaşan aşırı dalgalanma düzeyinin zaman zaman gerçekleşmiş olduğu gözlenmektedir.
Benzer şekilde günlük getiri dalgalanmalarının TL cinsinden ihraç edilmiş olan bir yıl vadeli menkul kıymetlerde de yaşandığını görebilmektedir. Riske maruz değer hesaplamalarına konu olan finansal portföylerde, ortak risk faktörü olarak yer alan yukarıdaki kıymetlerde ve vadelerde, bu türden yaşanan dalgalanmalar nedeni ile stres testlerinin sürekli güncellemelerle periyodik tekrar edilmesi gerekmektedir.
Kredi riski ve operasyonel risk için stres testi yapılabilmektedir. Kredi riskinde kredi kalitesindeki bozulmalar, sektörel korelasyonlar ve temerrüde düşme oranları geçmişte yaşanan dönemsel hareketlere bakılarak belirlenir ve mevcut kredi portföyü üzerine etkileri incelenir. Stres testi, ekstrem piyasa hareketlerinin portföy değeri üzerinde yapacağı etkileri görmek için yapılan analizlerdir.
Örneğin, Standard and Poors (S&P) tarafından bir seküritizasyonun teminatını oluşturacak varlıkların, birbirlerinden farklı senaryolar altında, ilgili kıymetli evrakların vadesi gelmiş anapara ve faiz ödemelerini yapmak için yeterli nakit akışına sahip olup olmadığı değerlendirmek üzere yapılan testtir.
Hazırlanan senaryolarda “en kötü” durum belirlenir ve ihraç edilen menkul kıymetlerin belirli bir kredi notuna ulaşmaya yeterli olup olmadığı tespit edilir. Stres testi, olağan dışı kayıplara neden olabilecek finansal durumların belirlenmesi ve yönetilmesi süreci olarak tanımlanmaktadır. Bu sebeple genellikle “ Olağan Değer Teorisiyle” bir arada düşünülmektedir.
Bu yöntem, kural koyucular tarafından tek başına değil, riske maruz değer modellerine yardımcı olarak kullanılmaktadır. Zira normal piyasa koşulları altında kullanışlı olan yöntemlerden farklı olarak stres testi, olağan dışı kayıplara neden olan durumları belirleyerek, yönetmeyi içeren bir süreç olarak, potansiyel ekstrem kayıplara yönelmektedir.
