FIRAT BORA TAŞ
10 05 2017, 15:20 Güncelleme: 15:55
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) ödemeler dengesi veri setinde yer alan net hata noksan (NHN) kalemi uzun yıllardır ekonomistlerin tartışma odağında.
Kaynağı belirsiz para ya da gizemli para olarak da ekonomi haberlerinin manşetlerinde kendine yer edinen bu kalem, 2016’da son 25 yılın rekor seviyesi ile 11,26 milyar dolar girişe işaret etmişti.
Bundan bir önceki rekor ise 10,19 milyar dolarla 2015’te kaydedilirken 2012’deki 916 milyon dolar çıkış dışında son 6 yılın tamamı gizemli para girişleriyle geçti.
ASIL NEDEN YERLİLERİN YURT DIŞI MEVDUATLARI OLABİLİR
Paranın kaynağı ekonomi çevrelerinde adeta şehir efsanesine dönerken TCMB uzmanlarının güncel çalışması, son yıllarda NHN’nin önemli ölçüde yerlilerin yurt dışındaki mevduat hareketleri kaynaklı olabileceği sonucuna işaret ediyor.
Buna neden olarak Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) Yerel Bankacılık İstatistikleri’nce banka hariç Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışı bankalardaki mevduat verilerinin kapsanmasındaki eksiklikler gösteriliyor.
NAVLUN HESABI DA ETKİLİ
Merkez'e göre dış ticarette navlun verilerinde yerleşiklik ilkesi de istatistiklerde sapmaya neden oluyor. Navlunda yerleşiklik ilkesi kapsamında gemiler taşıdığı bayrağa göre kaydediliyor ve “Türk sahipli ancak yabancı bayraklı” gemiler yabancı taşıma aracı olarak istatistiklerde yer alıyor.
BİR DİĞER ETKİ: GEÇİCİ VERİLER
Bunun dışında her ay yapılan açıklamada mevcut olmayan verilerin yerine geçici nitelikteki verilerin kullanılması da NHN nedenleri arasında gösteriliyor.
TEMELDE 3 FAKTÖR VAR
Uzmanlara göre daha geniş açıdan bir bakışla, tüm bunlara neden olan unsurlar da şu üç farklı temelde özetleniyor:
1) Kapsam: Yurt dışı yerleşikler ile yapılan tüm işlemler, kullanılan veri kaynakları tarafından, tamamen kapsanmamış olabilir.
2) Değerleme ve Ölçme: Aynı işlem için gerekli borç ve alacak kaydının her biri için farklı veri kaynakları kullanılıyorsa, veri kaynakları bu işlemi farklı değerlerde ölçebilir.
3) Kayıt Zamanı: Aynı işlem için farklı veri kaynaklarından elde edilen borç ve alacak kayıtları farklı dönemler için raporlanmış ve dolayısıyla farklı dönemler için kaydedilmiş olabilir.
TAM OLARAK NE OLUYOR?
TCMB uzmanları konuyu şu ifadelerle açıklıyor:
“NHN, zaman içinde değişen kambiyo mevzuatı, yurt içi ekonomik gelişmeler, küresel ekonominin seyri, ekonomik aktörlerin beklentileri ve bu doğrultuda geliştirdikleri davranışlardan etkilenmekte.
Örneğin, kambiyo mevzuatındaki değişikliklere bağlı olarak, özellikle ihracat bedellerinin yurda getirilme zorunluluğunun kaldırılması, yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında tuttukları mevduatları arttırır.
Finansal hareketliliğin yoğun olduğu, sermaye girişlerinin zayıfladığı ve Türk lirasında değer kayıplarının yaşandığı ve vergi / varlık barışı uygulamalarının olduğu dönemlerde ise, cari işlemler açığının finansmanında yurt içi yerleşiklerin yurt dışı mevduatları kaynaklı sermaye hareketlerinin payının arttığı biliniyor.
Ayrıca, bu tür dönemlerde finansal sistem dışında tutulan efektiflerin (yastık altı) bankacılık sistemine girmesi de söz konusu olabiliyor.”
DİĞER ÜLKELERLE KIYASLAMA NE GÖSTERİYOR?
Çalışmanın ortaya koyduğu bir diğer sonuç da göreceli olarak Türkiye’deki durumun diğer ülkelerle benzer olduğu.
Uzmanlar, “Uluslararası karşılaştırmalarda bir ölçüt olarak kullanılan NHN’nin toplam döviz gelirlerine oranı seçilmiş 20 ülke ile kıyaslandığında ise, Türkiye verisinin incelenen dönem boyunca minimum ve maksimum değerler arasında ve istikrarlı bir seyir izlediği gözleniyor.” değerlendirmesinde bulunuyor.
Merkez Bankası, 2016 yılı 4. çeyreğine ilişkin hazırlanan Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Raporu’nda da net hata noksan (NHN) kalemiyle ilgili tartışmalara yanıt vererek 3 gerekçe öne sürmüştü.
