Başarısız bir darbe girişimi ekonomik büyümeyi nasıl etkiler?

Türkiye’de yaşanan kaosun detayları netleşmeye başladıkça, yatırımcılar da başarısızlık sonuçlanan darbe girişiminin ülkenin ekonomik geleceği için ne anlama geldiğini sorgulamaya başladı. Pek çok çelişkili haber var ve şu an için ülkeyi neler beklediğine dair detaylı ve makul iddialarda bulunmak çok zor. Ancak tarihe bakarak birtakım çıkarımlarda bulunabilirizç Ki tarih de bize demokratik hükümetlere yönelik başarısız darbe girişimlerinin bu ülkelerde ekonomik büyüme oranlarında çok büyük düşüşlere neden olmadığını söylüyor.

Stockholm Geçiş Ekonomisi Enstitüsü ekonomisti Doçent Erik Meyersson, bu yıl yayımladığı “At Sırtında Darbelerle Siyasal İnsan ve Kalkınma” makalesinde bu soruya kapsamlı bir bakış sunuyor. Akademisyen tarafından ortaya konan veriler 1955-2001 yılları arasında hem otokratik ve demokratik, hem de başarılı ve başarısız darbelerin arasındaki farkları incelememize olanak sağlıyor. Kestirme yollar sağlayan bu araştırma darbelerin büyüme üzerindeki etkilerini tahmin etmeye de yarıyor.

Otokrasilerde başarılı darbeler, muhtemelen yetersiz veya kötü niyetli liderin görevden alınmasını sağladığı için, genelde ekonomik performansın iyileşmesini sağlıyor. Ancak demokratik ülkelerde başarılı olan bir darbeden sonraki 10 yılda kişi başına büyüme oranlarının 1 ila 1,3 puan düştüğü görülüyor. Ortalamaya bakıldığında özellikle finans sektöründe bu darbeler faydalı ekonomik reformların gerilemesine yol açıyor.

Demokratik olarak seçilmiş bir hükümet darbeyle görevden alındığında, genelde yerine askeri bir lider ve politikalarda önemli değişiklikler geliyor; bu değişim de her zaman olumlu olmuyor. Demokrasilere karşı başarılı sonuçlanmış darbelerle, daha düşük yatırım, eğitime katılım oranlarında düşüş ve bebek ölüm oranlarında artış arasında uzun vadeli korelasyonlar var.

Türkiye’de görülen son darbe ise 24 saatten kısa bir süre içinde başarısız oldu. Demokratik bir ülkede bir darbenin başarısız olmasının çok farklı sonuçları oluyor. Aslında ekonomik büyümeyi ne kadar etkilediğini anlamak çok güç. Verilerin yeterince belirgin olmaması başarısız darbe girişimlerinin hiç etkisi olmadığı anlamına da gelmese de, rakamlara baktığımızda endişelenmek için net bir sebebimiz olmadığını söylemek mümkün; en azından Meyersson’ın incelediği 10 yıllık dönem için. Piyasaların da Türkye’deki başarısız darbe girişimiyle ilgili panik yapmıyor görünmesinin bir nedeni de bu olabilir.

Elbette ki, son yaşanan gelişmelerin turizmde ve yabancı yatırımda düşüş gibi kısa vadeli etkileri olması mümkün, hatta yüksek ihtimal. Yine de verilerin geneline baktığımızda, başarısız darbe girişimleriyle karşılaşan demokrasilerde uzun vadeli temel göstergeler 10 yıllık dönem içinde toparlanma eğilimi gösteriyor ve bu kısa vadeli sorunlar düşündüğümüzden daha az önemli oluyor.

Ortalamalara bakıldığında darbelerin demokrasilerde ve otokrasilerde farklı etkileri oluyor. Otokrasilerde darbe bazen gücün el değiştirmesinin normal ve kabul gören bir yolu olabiliyor. Ancak demokrasilerde başarılı olan darbeler güç devri için gereken normal kurumların düzgün çalışmadığına işaret ediyor. Darbenin gerçekleşmesi de bu durumun kolay kolay çözülemeyeceğini gösteriyor.

Bu nedenle demokrasilerde gerçekleşen darbeler çok daha önemli bir olay, en azından ekonomik büyüme için. Aynı nedenle bu girişimin başarısız olması daha da önemli.

Demokrasilerde darbenin başarısız olmasından çıkan iki çelişkili mesaj var. Kötü haber darbenin düşünülmesinin mümkün olduğunun görülmesi. En azından istikrar için daha iyi haber ise, Türkiye’de olduğu gibi,demokratik hükümetin bu ayaklanmayı bastırabilmesi. En azından ortalamaya bakıldığında bunun dengeleyici bir unsur olduğu görülüyor.

Darbelerin ardından uzun süren ekonomik düşüş dönemleri görüldüğü bir mit. Otokrasilerde görülen darbeler için genelde bu doğru, ancak demokrasilerde değil. Hatta demokrasilerde görülen darbelerin ardından önemli ekonomik büyüme dönemleri görülebiliyor; bazen ise bu olumlu performans bir krizle son buluyor. 1973’te Şili darbesinde ve Türkiye’deki 1980 darbesinde görülen buydu. Son dönemde Türkiye yüzde 4 civarında büyüyor, ki buna da kötü bir performans demek pek de mümkün değil.

Ancak ekonomik açı darbelerin din, cinsiyet eşitsizlikleri, hukuk sistemleri, dış politika duruşu gibi tüm sosyal ve siyasal etkilerini kapsamıyor. Dahası Türkiye’deki durum darbe görülen diğer ülkelerdeki ortalama durumdan çok farklı. Hala ufacık da olsa bir güvence arıyorsak Meyersson’ın çalışması hem Türkiye hem de bulunduğu bölge için çok daha kötü olabilecek bir duruma ilişkin içimizi rahatlatabilir. 

*George Mason Üniversitesi Ekonomi Porfesörü Tyler Cowen'ın Bloomberg View için kaleme aldığı makaleden çevrilmiştir.

** Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve BusinessHT'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir. Ayrıca burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değil, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır. Bu görüşler, mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi, beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.