FT
16 07 2015, 10:57 Güncelleme: 19.07.2015, 01:36
Herkes merakla Fed'in ne zaman faiz artıracağını beklerken, bazı üyeler ve analistler merkez bankasının faiz artırımına geç kalmasının yaratacağı riskler konusunda uyarılarda bulunuyor.
En son Kansas City Fed Başkanı Esther George'un diğer üyelere ilk faiz artırımını daha da fazla ertelememe çağrısında bulunmasının ardından, Fed'in bundan önceki son faiz artırım döngüsünden çıkarılan dersler tekrar gündeme geldi.
Cuma günü yaptığı konuşmada George; dönemin Fed Başkanı Alan Greenspan liderliğinde merkez bankasının 2004 yılında faiz artırımında yavaş kalarak, çekirdek enflasyonun “kalıcı” bir şekilde yüzde 2'nin üzerine çıkmasına ve “ABD tarihinin en büyük kredi balonu yaşanırken” istihdam piyasasının fazla ısınmasına sebep olduğunu söyledi. Fed üyesine göre, bugün işler farklı gözüküyor olabilir, ancak “ekonomik trendler ve deneyimler bunun tam tersini gösteriyor.”
George Fed üyeleri arasında en şahin uçta yer alıyor, ancak bazı göstergeler George'un Fed'in faiz artırımında aşırı temkinli davranıyor olabileceği iddialarını destekler nitelikte.
Peki şimdiki ve 10 yıl önceki verileri karşılaştırdığımızda ortaya nasıl bir tablo çıkıyor?
İSTİHDAM PİYASASI
Bugün yüzde 5,3 seviyesinde olan işsizlik oranı, Greenspan'in 17 toplantı boyunca devam eden faiz artırım serisini başlattığı Haziran 2004'teki yüzde 5,6 seviyesinden daha düşük. İş olanakları rekor seviyede, gönüllü işten ayrılmalar ise 2004'tekine benzer oranda. Yani manşet verilere bakıldığında, geçtiğimiz yıl boyunca ayda ortalama 250,000 iş ekleyen ekonominin faiz artırımları için yeterince güçlü olduğunu savunanlar için en büyük gösterge istihdam piyasası.
Ancak manşet veriler hikayenin sadece bir kısmı. İstihdamın nüfusa oranındaki düşüşe veya tam zamanlı işlerde çalışmak isterken yarı zamanlı işlerde çalışmak zorunda olan kişilerin sayısına bakıldığında piyasadaki zayıflık kendini gösteriyor. Ayrıca iş gücüne katılım oranı da 1970'lerden bu yana görülen en düşük seviyelerde kalmaya devam ediyor.
HANEHALKI DURUMU
Amerikan hanehalklarının bütçesi şu anda bir süredir olduğundan çok daha güçlü durumda. Aşırı düşük faizler sayesinde borç servis maliyetleri son yılların en düşüğünde ve hanehalkı borçluluğu 2000'lerin başından daha düşük seviyede. Hanehalkı gelirlerindeki durgun büyüme üzerine endişeler var, ancak maaş ve ücretlerdeki artış Fed'in faizleri artırmaya başladığı zamanki seviyelerde. Kişi başına düşen gelir ise sınırlı da olsa artmış durumda.
Ancak tarihi standardlarıyla karşılaştırıldığında hanehalkı gelirleri hala kırılgan. Salı günü açıklanan perakende satış verilerinin de gösterdiği gibi tüketiciler temkinli olmaya devam ediyor. 2013 yılında enflasyon etkisinden arındırılmış tipik hanehalkı gelirleri, resesyon öncesi seviyesinden yüzde 8 aşağıdaydı. Bu da Fed'e ücret büyümesini bastırmaktan kaçınması yönünde çağrılar yapılmasına sebep oluyor.
VARLIK DEĞERLERİ
Fed sık sık para politikasını varlık balonlarını kontrol etmek için bir araç olarak görmeğini söylüyor. Ancak New York Fed Başkanı William Dudley'nin de aralarında bulunduğu bazı üyeler, 2000'lerin başlarında görülen balon ortamı karşısında o dönemde para politikasının daha sıkı olması gerektiğini söylüyor. Peki konut piyasası bugünde 2000'lerin başlarında olduğu kadar tehdit oluşturuyor mu? Şu aşamada cevap; neredeyse kesinlikle hayır.
Borçluluk daha düşük; borç verme koşulları daha katı; hala 5,1 milyon mortgage'lı konut negatif değerde; ve fiyat-kira oranlarına göre değerlemeler hala patlama zirvelerinde çok daha düşük seviyelerde.
Ancak, büyük resim daha karmaşık. Fiyatlar istikrarlı bir şekilde artıyor; kredi koşulları iyileşiyor; ve ticari konutlarda fiyatların kriz öncesi seviyelerin üzerine çıkması üzerine Fed durumu yakından izlemeye aldı. Fed'in görüşüne göre finansal istikrar göstergeleri hiçbir tedirginliğe yol açmayacak kadar sağlam, ancak Yellen daha önce faizlerin uzun süre sıfıra yakın seyretmesinin finansal sektörde riskler yaratabileceğini söylemişti.
POLİTİKA FAİZİ
Fed faizleri, bir önceki artırım döngüsünün yarı hızıyla artırmayı planlıyor. Bu durum kısmen Yellen'ın söylediği gibi reel denge federal fonlama faizinin (ekonominin maksimum isithdam ve fiyat istikrarına ulaştığı durumda uygun olan faiz oranı) kademeli olarak artması yönündeki beklentiden kaynaklanıyor.
Goldman Sachs'ın hesaplamalarına göre, bu oran negatif bölgede kalmaya devam ediyor. Yellen'ın da söylediği gibi daha önce denge faizi taban seviyedeyken politika faizlerini artıran merkez bankaları kendilerini sıkıntılı bir durumda buldular ve hemen geri adım atmak zorunda kaldılar.
Ancak denge faiz üzerinde devam eden belirsizlik bu konuda net bir şey söylemeyi zorlaştırıyor.
MANŞET GÖSTERGELER
Hem ABD'de hem de küresel olarak büyüme son artırımdakine göre daha durgun. Ancak ABD'nin ilk yarı büyümesinin geçici faktörler sebebiyle olması gerekenden daha düşük geldiğine dair soru işaretleri var. Ayrıca bu haftanın perakende satış verisi dışında yakın zamanda gelen veriler daha olumlu sinyaller veriyor.
Çekirdek enflasyon düşük olabilir, ancak Fed yetkilileri göstergenin yüzde 2'ye geldiğini görmeyi beklemek yerine gelecek enflasyon hareketlerine bakmayı tercih ediyorlar. Ücretler de hızlandığına göre, çekirdek enflasyonun da yakın zamanda yükseleceğini düşünmek için sebep var.
