İran seçimleri hakkında bilinmesi gereken her şey

İran İçişleri Bakanlığı Hasan Ruhani'nin cumhurbaşkanlığı seçimini kazandığını duyurdu. 68 yaşındaki eski cumhurbaşkanının hemen hemen tamamı sayılan oyların yüzde 58'ini aldığı belirtildi. İran'da Hamaney’in cumhurbaşkanı olduğu 1981 yılından bu yana tüm cumhurbaşkanları arka arkaya iki dönem seçilmeyi başardı ve hepsi toplam sekiz yıl süreyle görevde kaldı. Dün yapılan seçimde Ruhani'nin sandıktan zaferle ayrılmasıyla bu gelenek sürmüş oldu.

İran'da seçim merkezlerinin gece kapandığı, seçimlere yoğun ilgi nedeniyle İçişleri Bakanlığı'nın oy verme işlemini birkaç saat süreyle uzattığı kaydediliyor. Başkent Tahran'da seçmenlerin oy verme merkezlerinde uzun kuyruklar oluşturduğu belirtiliyor.

56 milyon kayıtlı seçmenin Hasan Ruhani'nin izlediği Batı ile ilişkiler kurma politikasına destek mi vereceği yoksa muhafazakâr kanadın adayı İbrahim Reisi'yi mi tercih edeceği merak konusuydu.

1- İRAN SEÇİMLERİ NEDEN ÖNEMLİYDİ?

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün (OPEC) en büyük üçüncü petrol üretici İran, yaptırım yükünü omzundan attığından bu yana, dünyadaki arz fazlasına rağmen petrol üretimini artırmayı sürdürüyor. Günlük ortalama petrol üretimi 2015 ortalaması 3,1 milyon varilken, bu miktar 2017 başında 4 milyon varilin üzerine çıktı.

Petroldeki gelişmelerin yanı sıra yabancı yatırımcıyı da çeken ülkede İngiltere, yeniden bir büyükelçilik açtı; İtalya demiryolu yatırımı, Fransa doğalgaz sahası geliştirilmesi, ABD havacılık devi Boeing uçaklarının satılması için İran’la masaya oturdu.

Tüm bu gelişmelere karşılık olarak ise İran, Temmuz 2015’te imzaladığı Nükleer Anlaşması ile uranyum zenginleştirerek nükleer silah üretmeyeceğine söz verdi.

Tüm bu gelişmelerin arkasındaki isim ise ılımlı dış politikasıyla dikkat çeken, 2013’ten bu yana cumhurbaşkanlığı görevini sürdüren Hasan Ruhani.

2- SEÇİMDE KİMLER YARIŞTI?

HASAN RUHANİ:

Hukuk alanındaki lisans eğitimini Tahran’da, doktorasını İngiltere’de tamamlayan Ruhani, seleflerine göre reformist  bir politika izleyerek dört yıldır cumhurbaşkanlığı görevini yürütüyor.

Önceki seçim kampanyasında “nükleer program, yaptırımlar, ekonominin kötü gidişatı, İran’ın küresel alanda tecrit edilmiş olması” gibi o dönem ülke için tabu olan konulara değinmekten çekinmeyen Ruhani’nin bu seçimler için en önemli vaatleri ise şöyle:

- ABD dahil tüm ülkelerle diplomatik bir dil

- Ekonominin gelişimi için daha fazla yabancı yatırımı ve teknoloji

- Batı da dahil tüm yabancı yatırımcılar için daha güvenli bir ortam

- Daha az “polis devlet” ve insanların hayatlarına daha az devlet müdahalesi

İBRAHİM REİSİ

Ruhani’den sonraki en kuvvetli aday ise İran’ın eski Başsavcısı İbrahim Reisi olmuştu. Müslüman dünyasındaki en geniş varlığa sahip vakıf İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı’nın Başkanlığını yürüten Reisi, muhafazakar kanadın en etkin siyasi aktörlerinden biri.

Gençlik yıllarında birçok kentte savcılık görevinde bulunan 56 yaşındaki Reisi, o dönemin dini lideri Humeyni'nin talimatıyla 1988 yılında hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını vermek üzere oluşturulan ve muhaliflerce “ölüm komitesi” olarak adlandırılan dört kişilik komitede de yer almıştı.

İran Genel Denetleme Kurumu Başkanlığı ve İran Yargı Organı Başkan Yardımcılığı da yapan Reisi, 2014-2016 yılları arasında İran Başsavcılığı görevini üstlenmişti.

ABD’ye karşı güçlü bir duruş sergilenmesi gerektiğini savunan Reisi, yılda 1,5 milyon kişilik istihdam yaratabileceğini söylüyor. Hükümetin eleştirilebileceğini ifade eden Reisi, internetin istihdama katkısı olabileceğini ancak İranlıların mahremiyetine müdahil etmemesi gerektiğini savunuyor.

MUSTAFA HASHEMITABA

İran Ulusal Olimpiyat Komitesi Başkanı Mustafa Hashemitaba,  rejimin asli bekçisi sayılan Anayasa Koruyucular Konseyi'nin Ruhani’den sonra, kabul ettiği tek reformist adaydı.

Nükleer Anlaşma'yı destekleyen Hashemitaba, altıncı cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad döneminden kalan ekonomik zararın düzeltilmesi gerektiğini savunuyor.

MUSTAFA MİR SELİM

Fransa’da mühendislik eğitimi almış 69 yaşındaki aday Mustafa Mir Selim, İran’ın eski Kültür Bakanı. Bir dönem Hamaney’in danışmanlığını da yapan Mir Selim, bakanlığı döneminde birçok gazetenin kapatılması talimatı vermişti.

İlk etapta altı adayın onay aldığı seçimlerde, adaylardan Tahran Belediye Başkanı Bakır Galibaf'ın Reisi lehine ve Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri'nin Ruhani lehine seçimlerden çekilmesiyle, aday sayısı dörde düşmüş oldu.

3- İRAN EKONOMİSİ NASIL?

400 milyar dolar ile Suudi Arabistan’dan sonra Ortadoğu’nun en büyük ikinci ekonomisi İran, yüzde 30’u gençlerden oluşan 77 milyonluk bir nüfusa sahip.

İran ekonomisi için artık milat kabul edilen 17 Ocak 2016’da yaptırımların kalkmasının ardından uluslararası bankalardaki milyarlarca doları serbest bırakılan ve yatırım anlaşmalarını artıran İran, enflasyonu yüzde 40’tan yüzde 7,5’e çekerken, büyüme rakamı negatif seviyelerden yüzde 7’ye yükseltti. 

Ancak ABD bankaları başta olmak üzere hâlen birçok yaptırımın sonlanmadığı ülkede işsizlik yüzde 12,7’yle hâlâ çift hanede. Ruhani’nin İran’ın geleceği için ekonomik fırsatları yakalaması adına oluşturduğu bütçe taslağının büyüklüğü ise 102 milyar dolar.