BUSINESSHT
10 08 2015, 12:13 Güncelleme: 13:05
Geçen hafta Birleşmiş Milletler'in yayınladığı son veriler küresel gıda fiyatlarının bir yıl içinde yüzde 20 gerilediğini ve altı yılın en düşüğüne ulaştığını gösterdi.
Merkez bankaları ve üreticiler ise gıda fiyatlarındaki düşüş karşısında şaşkın.
Bir yandan tüketici maliyetlerindeki düşüş pek çok ülkede rahatlama getirirken, üreticilerin üzerinde artan baskı resmi karmaşıklaştırıyor.
İşte 4 soruda küresel fiyatlardaki sarsıntı:
HANGİ ÜRÜNLER DÜŞÜYOR?
Pek çok gıda ürününün fiyatlarında düşüş görülse de bazı gruplarda çok daha çarpıcı boyutlara ulaşmış durumda.
Çin, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'dan azalan taleple geçen yıla göre yüzde 35 düşen süt ürünleri bunların başında geliyor.
Sebze yağları ise özellikle palm yağı ve soya yağı piyasalarındaki zayıflamayla beraber Temmuz 2009'den bu yan en düşük fiyata geriledi. Palm yağında Güneydoğu Asya'da artan üretim ve azalan talep etkili olurken, soya yağı fiyatları Güney Amerika talebindeki düşüş ve iyi hasat beklentileriyle inişe geçti.
Şeker de en çok darbe alanlar. Brezilyadaki hava durumu endişelerine rağmen fazla üretimle son yıllarda önemli oranda düşüş gösteren şekerde yıllık düşüş yüzde 40'a ulaştı. Ayrıca dünyanın en büyük ham şeker üreticisi olan Brezilya'nın para biriminin dolar karşısında iyice zayıflaması fiyatları iyice ucuz hale getirdi.
WSJ'ye konuşan Archer Consulting'den Arnaldo Luiz Correa, şeker fiyatlarındaki düşüşün yüzde 60'ının realdeki zayıflamaya bağlı olduğunu söylemişti.
Tahıl ve et fiyatlarında ise seyir farklı. ABD'deki seller sebebiyle artan arz endişeleri tahıl fiyatlarını yüzde 2 artırırken, et fiyatları da geçen aya göre büyük değişim göstermedi.
FİYATLAR NEDEN DÜŞÜYOR?
Aslında yukarıda farklı ürünler için farklı sebeplerini ilk sorunun cevabını verirken vermiş olduk. ancak tüm gıda ürünlerinde zayıflığa sebep olan genel faktörler de var.
1) Emtialardaki genel düşüş: Altından petrole hemen hemen tüm emtialarda görülen zayıf seyir gıda fiyatlarını da etkiliyor.
2) Çin'deki yavaşlama: Dünyanın en büyük ikinci ekonomisinin göz alıcı ekonomik büyümesinde son zamanlarda görülen yavaşlama talebin azalacağı endişelerini artırıyor.
3) Arz fazlalılığı: Azalan talebe rağmen yıllar içinde artan üretim fiyatları aşağıya çekiyor.
4) Fed faiz artırımı: Yakın zamanda ABD merkez bankasının faizleri artıracağı beklentileri doları pek çok gelişmekte olan ülke para birimi karşısında zayıflatıyor. Gıda üreticilerinin çoğunluğunu oluşturan bu ülkelerin para birimlerinin değer kaybetmesi fiyatları daha da düşürüyor.
KİMLER KAZANIYOR, KİMLER KAYBEDİYOR?
Gıda fiyatlarındaki düşüşün en büyük kazananı daha az maliyetle karnını doyurma şansı elde eden tüketiciler. Özellikle düşük gelirli ülkelerde fiyatları indirmekte zorlanan hükümetler için bu düşüş büyük fırsat sağladı.
Böylece enflasyonu indirmekte zorlanan ülkelerde merkez bankalarının da elini kolaylaştırdı. Ancak ham madde fiyatlarındaki düşüşün perakende ürünlerde sınırlı etkisi olması ve iç dinamikler sebebiyle Türkiye ve Brezilya gibi enflasyonla başı dertte olan ülkelerde gıda fiyatları yüksek kalmaya devam ediyor.
Ayrıca hem bu ülkelerdeki çiftçiler ve üreticiler için hem de ekonomik üretiminin büyük kısmı gıda faaliyetlerine bağımlı ülkeler için fiyatlardaki düşüş büyük sıkıntı anlamına geliyor.
Gıda fiyatlarındaki düşüş, üretici ülkelerde finansal istikrara büyük tehdit oluşturuyor. Örneğin dünyanın en büyük süt ürünleri ihracatçısı Yeni Zelanda'da, fiyatlardaki düşüş yüzünden ülkenin merkez bankası altı hafta içinde iki kez faizleri indirmek zorunda kaldı.
Tüm dünyada çiftçiler de düşen fiyatlara karşı seslerini yükseltmeye başladı. Şu ana kadar en büyük gösteriler Avrupa'da görüldü. İngiltere'den İspanya'ya, Belçika'dan Fransa'ya Avrupa'nın en büyük ülkelerinde süt üreticileri düşen fiyatları protesto etmek için inekleriyle sokaklara döküldü, çitleri yaktı, sınırları kapattı.
HAVA KOŞULLARI UMUT OLUR MU?
Hem Asya'da beklenen kuraklık hem de ABD'de beklenen seller üreticlerin kayıplarını bir nebze azaltmasını sağlayabilir. Hatta El Nino'nun da etkisiyle fiyatları bir miktar da olsa artırabilir.
Etkileri birçok piyasada görülebilen, küresel bir okyanus-atmosfer olayı olan El Nino, Pasifik Okyanusu'nda giderek şiddetleniyor. Deniz yüzeyi sıcaklığının 1997'deki rekor düzeyi aşması, El Nino'nun etkisinin 2016'da da süreceğine işaret ediyor.
Hava koşullarındaki bu değişimler piyasalardaki bolluğu azaltarak fiyatlara destek sağlayabilir.
