Net hata noksan nedir?

Net hata noksan, ödemeler dengesinde kaynağı belirlenemeyen döviz giriş ve çıkışlarının yazıldığı kalemdir. Kaynağı belirsiz para olarak da adlandırılan net hata noksan, ödemeler dengesi tablosunu dengeleştirme işlevini yerine getirir.

Merkez Bankası bünyesinde 2005 yılında yayımlanan bir yazı net hata noksan kalemine ilişkin önemli analizler içeriyor.

Bu yazıya göre ödemeler dengesi tanımlaması çerçevesinde; rezerv varlıklar, bankaların döviz varlıkları ve diğer sektörlerin varlıkları, sonuç kalemlerdir. Cari işlemler ve sermaye hareketlerinin toplamının sıfırdan farklı olması, varlıklarda değişime yol açıyor. Ancak, uygulamada, cari işlemler hesabı ile rezerv varlıklar dahil sermaye ve finans hesapları toplamı, çeşitli hata ve noksanlıklardan ötürü sıfırdan farklı sonuç verdiğinden, söz konusu toplam ters işareti ile “net hata ve noksan” kalemine kaydedilerek ödemeler dengesi eşitliği sağlanıyor.

Net hata ve noksan (NHN), tanım gereği, ölçüm hataları ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesinden kaynaklanır.

NET HATA NOKSAN NEDEN OLUŞUR?

NHN oluşmasının sebepleri ise aşağıdaki gibi özetlenebilir

- İthalat veya ihracat için malın hareketi ile ödemenin farklı bilanço dönemlerine yansıması durumundaki zaman uyumsuzluğu, - Gümrük işlemlerine ilişkin beyanat hataları,

- Ödemeler dengesindeki çeşitli kalemlerden elde edilen gelirlerin sistem dışına (yastık altına – kasalara) çıkarılması veya finansman esnasında sistem dışından kaynak kullanılması şeklindeki kayıt dışı işlemler,

- Bazı verilerin (turizm ve bavul ticareti) anketler yoluyla elde edilmesindeki hatalar.

KAYNAKLARI NELERDİR?

Net hata ve noksanın ödemeler dengesi tablosunda hangi kalemlerden kaynaklandığı tam olarak bilinmemekle beraber, bu konuda varsayımlar yapılabilmektedir.

Ödemeler dengesinin temel kaynaklarını bankalar, DİE ve Merkez Bankası veri tabanları oluşturmaktadır. Ödemeler dengesinde yer alan, Merkez Bankası dahil kamu sektörüne ilişkin kalemlerde genel olarak hata beklenmemektedir.

Benzer şekilde, bankacılık sektörüne ilişkin verilerin de, veri toplama yöntemindeki iyileşmeler nedeniyle, büyük ölçüde doğru olduğu varsayılmaktadır.

Bu durumda, NHN’ın oluşma sebeplerinin özel sektöre ilişkin olması beklenir. Nitekim, banka muhabirlerindeki döviz hareketleri yoluyla bankaların döviz varlıklarındaki değişim, benzer şekilde, Merkez Bankası muhabirlerindeki döviz hareketleri yoluyla da resmi rezervlerdeki değişim ödemeler dengesi istatistiklerinde izlenebiliyor iken, bankacılık dışı özel sektörün döviz varlıklarındaki değişim tam olarak izlenememektedir. Dolayısıyla, bankacılık dışı özel sektörün döviz varlıklarındaki değişimin büyük ölçüde NHN’a yansıdığı düşünülmektedir. Bu olguya dayanarak, NHN kaleminin yerleşikler kaynaklı olduğu varsayılmaktadır.

HESAPLARKEN NELERE DİKKAT ETMELİ?

NHN verileri analiz edilirken, öncelikle bazı hususların göz önünde bulundurulması gerekmektedir:

- Sürekli aynı yönde NHN verilmesi, sistematik bir hatanın göstergesi olarak alınabilir.

- Herhangi bir dönemde NHN’ın küçük olması, ölçüm hatası yapılmamış olmasını gerektirmez. Büyük pozitif ve negatif hataların birbirini götürmesi de olasılık dahilindedir.

- Diğer taraftan, NHN birbirlerini izleyen dönemlerde birbirini götürme eğiliminde ise (bir dönem pozitif, sonraki dönem negatif, sonra tekrar pozitif, …vb), bu durumda zamanlamadan kaynaklanan hatalardan söz edilebilmektedir.