GÖKÇEN TUNCER
29 06 2016, 20:17 Güncelleme: 02.07.2016, 15:20
Atatürk Havalimanı’nda (AHL) salı gecesi gerçekleşen bombalı saldırılarda hayatını kaybeden 42 kişiyle birlikte son 12 ayda bombalı saldırılarda yaşamını yitiren sivillerin sayısı 300’e ulaştı. Her saldırı sonrası olduğu gibi güvenlik önlemleri artırıldı. Olay yerinde daha fazla güvenlik personeli görevlendirildi. Havaalanları ve diğer ulaşım noktalarındaki kontroller sıkılaştırıldı.
Buraya kadarki senaryo bu tip saldırıları yaşayan her ülkenin verdiği doğal refleksin bir sonucu. Peki bu “refleks” kelimesini “önlem”e çevirmek ne kadar mümkün? Türkiye ve diğer ülkeler, saldırıları önlemede ne gibi uygulamaları devreye sokuyor? Neleri gözden kaçırıyor? Kontrolleri artırarak her gün seyahat eden milyonlarca kişi arasından saldırganları ayıklamak mümkün mü?
“SALDIRGANLAR BİLET SATIN ALABİLİYOR”
22 Mart’ta 30’dan fazla insanın hayatını kaybettiği Brüksel’deki Zaventem Havalimanı ve Malbeek metro istasyonu saldırıları sonrası güvenlik uzmanlarının en çok konuştuğu konu, saldırganların bu tip ulaşım noktalarında ne kadar ilerleyebildiğiydi.
Başbakan Binali Yıldırım'ın açıklamasına göre AHL'deki saldırılarda sanılanın aksine üzerinde bomba düzeneği olan saldırganlar, elini kolunu sallayarak havalimanına girmedi. Normal güvenlik sisteminden geçemeyen saldırganlar, geri dönüp valizlerindeki uzun namlulu silahları aldı ve ateş açarak içeri girdi.
Türkiye’deki havaalanlarında kontroller daha giriş kapısında başlarken, Avrupa’nın birçok havalimanının bina girişlerinde kontrol yok. Yani, insanlar bilet ve/veya pasaport kontrolüne kadar aranmıyor.
Brüksel saldırıları sonrası The New York Times’a konuşan Londra’daki Heathrow Havalimanı’nın eski Güvenlik Müdürü Norman Shanks, pasaport ve bilet kontrolünün amacının “seyahat etmeyecekleri alana sokmamak” olduğunu söyleyerek bu önlemin bombacıları durdurmayacağını çünkü bombacıların da bilet satın alabileceğini ifade etti.
ARAÇ ARAMASI YAPILMIYOR
Motorlu araçların kontrolü ise giriş kapısından çok daha önce başlaması gereken bir güvenlik önlemi. Türkiye’nin en büyük, dünyanın en yoğun 11’nci sivil hava sahası Atatürk Havalimanı ne yazık ki bu konuda yetersiz. Araçlar ya hiç aranmıyor ya da tek tük arama yapılıyor. AHL’deki bu eksiklik Brüksel’den İsveç’e kadar birçok ülkede de kendini gösteriyor. Kontrollerin daha sıkı olduğu Rusya ve İsrail’de taksiler bile aranabiliyor.
129 SİLAH SOKAN BAGAJ GÖREVLİSİ
Havaalanlarında güvenlik personelinin kontrollere dâhil edilmesi de her havalimanında görülen bir uygulama değil.
Havaalanı çalışanları en son şüphelenilecek kişiler olarak düşünülse de eski tecrübeler bu tezin de yıkılabileceğini gösteriyor. ABD’nin Atlanta Havalimanı’nda Delta Airlines için çalışan bagaj görevlisi Eugene Harvey, 1 Mayıs- 10 Aralık 2014 tarihlerinde yapılan beş Atlanta-New York uçuşunda 129 silah ve bir kalaşnikof taşımıştı.
GÜVENLİK NOKTALARINDAKİ KALABALIK AÇIK HEDEF
Birçok güvenlik uzmanına göre sıkı kontroller, saldırganlar için caydırıcı olsa da güvenlik noktası sayısının artması , kontrol edilmek için bekleyen insan yığının da çoğalması anlamına geliyor. Bu da, yolcuları ve yakınlarını açık hedef hâline getiriyor.
The New York Times’a konuşan Londra merkezli havacılık güvenliği danışmanlık firması Green Light’ın Genel Müdürü Philip Baum söz konusu alanlarla ilgili şu değerlendirmelerde bulundu:
“İntihar bombacıları genellikle kendilerini, birçok insanın beklediği güvenlik kontrolü noktalarında patlatıyor. Daha fazla kuyruğun oluşması, daha fazla hedefin yaratılması anlamına geliyor.”
“SIVI ARAMAK ZAMAN KAYBI”
ABD’deki 11 Eylül saldırıları sonrası tüm havalimanlarında zorunlu hâle getirilen “sıvı kontrollerine” de değinen Baum, “Hiçbir tehdit oluşturmayan insanların çantasında sıvı ve aerosollerin kontrol edilmesine çok fazla zaman harcandı. Bunun yerine insanlar izlenip, hareketlerindeki değişiklik gözlemlenebilirdi” dedi.
DAVRANIŞ ANALİZİ YAPAN PERSONELE İHTİYAÇ VAR
Söz konusu gözlemin yapılabilmesi personelin davranış bilimleri ve vücut dili konularında ne kadar eğitildiğine bağlı.
Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA), tüm vücut yolcu tarama, el bagajı tarama, merkezi görüntü işleme gibi değişmez güvenlik önlemleri yanında “Davranış Analizi”ni yapabilecek uzmanları da zorunlu tutuyor.
ABD, 2015’te Ulaştırma Güvenliği İdaresi (TSA) için 7,3 milyar dolarlık bütçe ayırdı. Bunun yaklaşık bir milyar doları “davranış tespit görevlileri” yetiştirilmeye harcandı.
Türkiye'de sivil havacılık ve güvenliği ile ilgili iki önemli kuruluş bulunuyor: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına bağlı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) ve Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü. Milli Sivil Havacılık Güvenlik Kurulu ise SHGM, DHMİ, Genelkurmay Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü temsilcilerinden oluşuyor. Havaalanı güvenliğinin esasları bu kurul tarafından belirleniyor.
Örneğin, yurt dışındaki diğer havalimanlarına kıyasla Türkiye’de uçağa geçmeden iki kontrol olması, Milli Sivil Havacılık Güvenlik Kurulu tarafından belirlenmiş bir kural.
2016 bütçesi 33 milyar 103 bin lira olarak belirlenen Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, sektörün tüm alanlarında çalışan personeline havacılık güvenliği eğitimi veriyor. Ancak her güvenlik personeli davranış analizi eğitimine sahip değil.
İZMİR’DE X-RAY CİHAZLARI GERİ GELDİ
Temmuz 2015’te Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, SHGM, DHMİ, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve havayolu temsilcilerinin katılımıyla yapılan toplantılarda, X-ray cihazlarının kaldırılması, kör nokta kalmayacak şekilde güvenlik kameraları yerleştirilmesi ve havalimanlarının girişlerinde, davranış analizi yapan uzmanların görev yapması kararı alınmıştı.
Uygulama 1 Temmuz 2015'te İzmir Adnan Menderes Havalimanı’nın iç hatlar terminal binasıyla başladı ancak Brüksel’deki saldırılar sonrası X-ray cihazları yeniden devreye girdi.
“Davranış tespiti uzmanı” hayati öneme sahip olsa da birçok ülkede hâlen tartışmalı bir konu. İnsan hakları örgütleri, bu görevin suistimal edilerek insanların ırkı ve etnik yapısına göre değerlendirilebileceğini söylüyor.
DÜNYANIN EN GÜVENLİ HAVALİMANI
Uluslararası aviasyon sektörü, bunca güvenlik açığı verirken dünyanın en güvenli limanlarından biri sürpriz bir ülkeden çıkıyor: İsrail.
Başkent Tel-Aviv’deki Ben Gurion Havalimanı her yıl 16 milyon yolcuyu ağırlıyor. 1936’da inşa edilen alan, Japon Kızıl Ordu üyelerinin 26 kişiyi öldürdüğü 1972 yılından bu yana hiçbir saldırıya uğramadı.
Güvenlik önlemleri, alanın yanındaki Havaalanı Güvenlik Operasyonları Merkezi’nde başlıyor. Bu merkezden İsrail hava sahasındaki her uçuş, yolcusundan çalışan personeline kadar denetleniyor.
Risk bazlı ve istihbarat destekli güvenlik aramasının yapıldığı havaalanında görevlilierin şüphelendikleri herkesi durdurma yetkisine sahip. Bu durum çoğunlukla Filistinlilerin aleyhine oluyor.
"Davranış Tespiti ve Analizi", güvenlik programının temelini oluşturuyor. Ancak bazı uzmanlara göre, bu program, “ayrımcılık” vak’alarına yol açabiliyor.
Güvenlik baskısının sürekli hissedildiği havalimanında, kabin/ bagaj görevlileri ile diğer havalimanı çalışanları arasında “köstebek” olması veya uçak kaptanlarının “intihar pilotu” olma ihtimalleri her zaman canlı tutuluyor.
Havacılık güvenliği uzmanı Shalom Dolev, CNN’e yaptığı açıklamada risklere ve tehditlere cevap vermede güvenlik personelinin daha esnek olduğunu söylüyor.
