BLOOMBERG NEWS
04 01 2016, 12:30 Güncelleme: 14:27
Suudi Arabistan'ın Şii din adamı Ayetullah Nemr Bakır el-Nemr'i idam etmesi, Orta Doğu'daki en büyük rakibi İran'la 20 yıldır yaşanan en büyük krizin patlak vermesine yol açtı.
Suudi krallığın en büyük muhaliflerinden biri olan din adamının idamı tüm dünyada kınamayla karşılanırken en sert tepki İran'dan geldi. İran'daki Suudi Arabistan büyükelçilik ve konsolosluk binalarına yönelik saldırılar da artınca Suudi Arabistan İran ile tüm diplomatik ilişkileri kestiğini bildirdi.
Dünyanın en büyük petrol ihracatçısı Suudi Arabistan ve yıllardır uygulanan ekonomik yaptırımların kaldırılmasına hazırlanan İran arasındaki gerginliğin bu denli artmasının bölgede çok daha ciddi yansımaları olması bekleniyor.
İşte 5 soruda Orta Doğu'nun iki büyük ülkesi arasında yaşanan kriz ve bundan sonra gerçekleşebilecek senaryolar:
Nemr Bakır el-Nemr kimdir?
57 yaşındaki Şii din adamı Arap Baharı ardından ülkede gerçekleştirilen hükümet karşıtı protestolarda önemli bir isimdi.
Ülkenin petrol zengini Doğu Vilayeti'nden gelen el-Nimr, 2012 yılında Suudi Arabistan'ın monarşi yönetimini Şiilere karşı ayrımcılık yapmakla suçlayarak ülkede seçim yapılması çağrısında bulunmasının ardından tutuklanmış, 2014 yılında da idam cezasına çarptırılmıştı.
Din adamı 2009 yılında da Şii Müslümanların ülkeden koparak yeni bir devlet kurabileceklerini söyleyerek devletin bölgede bastırma hareketi başlatmasına yol açmıştı.
Wikileaks belgelerine göre, 2008 yılında ABD'li yetkililerle yaptığı bir görüşmede Tahran hükümetiyle yakın olmadığını söylemişti. Belgelere göre din adamı, diğer ülkelerin de İran gibi kendi çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini ve Suudi Şiilerin mezhep birliği bazında İran'dan destek beklememesi gerektiğini söylemişti.
Din adamının idamı Suudi Arabistan için ne anlama geliyor?
Suudi Arabistan'ın Sünni çoğunluğu 2011 yılında Arap dünyasını etkisi altına alan ayaklanmalardan kaçınsa da, ülkedeki Şiiler güvenlik güçleriyle sık sık çatışma yaşadı. CIA verilerine göre ülke nüfusunun yüzde 10 ila 15'i arasında bir kısmını oluşturan Şiilerin büyük çoğunluğu ülkenin petrol yataklarının bulunduğu doğusunda yaşıyor.
Brookings Doha Merkezi kıdemli dış politika öğretim üyesi İbrahim Fraihat, idamın Şiilerin şikayetleri için bir sembol yaratarak Suudi Arabistan'daki gerginliği kurumsallaştırdığını belirtti. Fraihat, "daha önce çok fazla insan onu Şii toplumunun temsilcisi olarak görmüyordu, ancak şimdi Şiiler ve Sünniler arasındaki gerginliğin sembollerinden biri haline geldi" dedi.
Bölgesel gerginliklere rağmen idam kararı neden alındı?
Birmingham Üniversitesi İran analisti ve uluslararası siyaset profesörü Scott Lucas'a göre, Yemen, Suriye ve Irak'taki karmaşık dinamikler düşünüldüğünde el-Nimr'in idamı Suudi Arabistan'ın İran'a ve iç muhalefete karşı sert politikalarının bir tezahürü. Lucas, Suudilerin "bilerek çizgiyi aştığını" söyledi.
İran nasıl tepki verdi?
İdam kararının ardından İranlı göstericiler İran'daki büyükelçilik binalara saldırıp, resmi belge ve malzemeleri yağmaladı. İran'ın dini lideri Ayetullah Hamaney ise Suudi Arabistan'ın idam nedeniyle 'ilahi intikamla' yüz yüze geleceğini söyledi.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise gerilimi artırmaya niyetli olmadığını belirtti; hem idamı kınadı hem de Suudi Büyükelçiliklerini açıklanamaz olarak tanımladı.
Lucas, bu olayın İran'da Ruhani'ye yakın ılımlılar ve şahinler arasında bir iç çekişmeye dönüşebileceğini söyledi.
İran ve Suudi Arabistan arasındaki gerilim daha da artar mı?
"Top İran'ın sahasında" diyen Lucas, Tahran rejiminin gerilimi artırmaya hazır olduğunu belirtecek işaretler arasında, "İran'ın Yemen'deki Husi militanlara desteğini artırması" ya da Hizbullah'ın Suudi karşıtı faaliyetlerini artırması olabileceğini söyledi.
