Yatırımcıların İran piyasalarına girmeden önce bilmesi gereken 6 şey

Dünyanın girilmesi en zor piyasası İran, üzerindeki ABD yaptırımlarının kalkmasının ardından uluslararası yatırımcılara giderek daha açık hâle geliyor. En az İstanbul Borsası'ndaki kadar şirketin hisselerine ulaşılabileceği Tahran Borsası'nın 6 ila 8 ayda 1 milyar dolarlık sermaye akışına çıkabileceği tahmin ediliyor.

1. İran piyasalarının durumu nedir?

İran'ın 1979 yılında geçirdiği İslam devrimi sonrası başlatılan yaptırımlar süresince ülke dışına para çıkarmak imkânsızdı. Bu neden yabancı yatırımcı Tahran Borsası'na girse bile kazancını alması hep büyük bir riskti. Yaptırım uygulamayan Avrupa ülkeleri için bile özellikle enerji sektöründeki yatırımlar engelleniyordu.

Ancak kalkan yaptırımlar İran'a yeniden Swift sistemine girme fırsatını sunuyor. Orta Doğu'nun en büyük beşinci borsasının yabancı yatırımcıyı çekmek için bundan sonraki en büyük rakibi ise yedi ay önce kapılarını yabancı yatırımcıya açan bölgenin en büyük borsası Suudi Arabistan olacak.

2. Kimler yatırım yapabilir?

Nükleer programı nedeniyle İran'a uygulanan uluslararası yaptırımlar, "Tahran'ın nükleer programından geri adım attığı" konusunda ikna edici uygulamaları nedeniyle kaldırılmasına rağmen "balistik füze programının bölgesel güvenliğe tehdit oluşturması" nedeniyle ABD'nin bazı yaptırımları hâlen devam ediyor. Büyük miktardaki dolar bazlı para transferleri bu yasaklar arasında. Ancak son bir yılda Avrupa'da yaşayan Amerikalı ve Avrupalı yatırımcıların sayısında gözle görülür bir artış yaşandı. Hatta birçoğu yaptırımlar kaldırılmadan önce gerekli lisansları temin etti.

İran üzerinde uzmanlaşan İngiltere merkezli varlık yönetimi firması ACL'nin ortağı Rıza Sultanzadeh'e göre ilk altı ile sekiz ay arasında aile şirketleri ve fon yöneticilerinin piyasaya gireceklerini tahmin ettiklerini söyledi. Sultanzadeh, bu kişilerin daha tehlikeli bölgelerde yatırım yaptığı için risk ne anlama geldiğini bildiklerini ifade etti.

3. Uluslararası yatırımcılar piyasaya nasıl girer?

ABD merkezli Frontier Partners kurucularından Parham Gohari'ye göre İran hisse senedi piyasasına girmek için iki yol var: Doğrudan yatırımlar veya yerel fonlar.

Doğrudan yatırımlar için Tahran merkezli brokerlara, yabancı ticaret lisansına ve İran'ın borsa ve sermaye piyasalarını denetleyen Menkul Kıymetler ve Döviz Komisyonu'ndan yatırım koduna ihtiyaç var. Bu kod, menkul değerlerin alınıp satılmasında kullanılıyor.

İran piyasasına diğer biletin adı ise yerel fonlar. Birçok şirket çoktan yabancı yatırım fonları için hazırlığını yaptı bile. Yabancılar için geçim endeksine bağlanmış EFT'ler ve küçük fonlar Aralık'tan bu yana yaptırımların etkilemediği şirketlere sunuluyor.Gohari, yerel fonlar için bu şirketlerin son birkaç yıl içerisindeki performanslarının iyi izlenmesi gerektiğini belirtiyor.

4. Yabancı yatırımcılar şirket hissesi satın alabilir mi?

Hayır. 200 kişi ve kuruluşa uygulanan yaptırımlar devam ediyor. İran Devrim Muhafızları gibi bazı kurumların sahip olduğu şirketlere yaptırımlar henüz kalkmış durumda değil. Londra merkezli hedge fon yönetim firması Sturgeon Capital, yaptırımların sürdüğü, Tahran Borsası'nın yüzde 10'unu oluşturan 50 şirket belirlediklerini açıkladı.

Ayrıca ABD'den pazar günü yapılan açıklamaya göre "balistik füze programıyla" bağlantısı olan 11 şirketin yaptırımları devam ediyor.

5. İran borsasına hücum görülecek mi?

Pek sayılmaz çünkü kalan yaptırımlar hâlen birçok kurumun kâbusu. New York merkezli Shearman & Sterling'te yaptırım avukatı olarak görev yapan Danforth Newcomb'a göre hâlihazırda ABD ile sorun yaşayan Avrupa merkezli birçok finans kuruluşu, uyması gereken zorunluluklar sebebiyle İran'la finansal transferler konusunda daha ürkek davranıyor.

Ülkede ayrıca "tekrar toparlanma" riski de var. Ekonomisi yıllarca kilitlenen İran'a nükleer anlaşmanın sağlanmasından sonra geçen 10 yıllık sürede yeniden yaptırım uygulanabileceği öngörüsü hâlen devam ediyor. Böyle bir durumda ise yabancı yatırımcının parasının ülkede kilitli kalması ihtmâli de mevcut.

6. İstatistikleri neyi gösteriyor?

İran'ın 300 şirketi kapsayan TEDPIX endeksi Aralık ayını yğzde 5,7 kârla kapattı. Bu, gelişmekte olan ülkeleri içeren MSCI endeksinin yaklaşık 12,2 katına denk geliyor. 2008'den bu yana gerçekleşen ilk düşüşü kaydederek 2014'te yüzde 21 değer kaybeden TEDPIX, 2015'i yıllık yüzde 11 kayıpla kapatmıştı. 2015'te aylık satış hacmi ise 902 milyon dolardı.