BIST 100 9.130,71 % 0,56
USD/TRY 32,3703 % 0,08
EUR/TRY 35,0175 % 0,00
Piyasalar
9.132,31
% 0,58
32,3703
% 0,08
35,0178
% 0,00
1,0792
% 0,04
47,66
0,01
2.229,87
% 1,60
87,00
% 1,86
En son haberlerden haberin olsun istemez misin?

Yeni Suudi ekonomisi: Ayak uydur ya da öl!

86 yıllık modern tarihinin en büyük dönüşümünü geçiren Suudi Arabistan, yeni fikirlere artık daha fazla açık. Ancak bugüne kadar görmediği işsizlik ve düşük gelir seviyesi ayağına çok uzun yıllar takılacak gibi

Yeni Suudi ekonomisi: Ayak uydur ya da öl!
VIVIAN NEREIM/ BLOOMBERG NEWS 04 08 2018, 15:55

Riyad'ın en işlek bulvarlarından biri... İtalyan mutfağının en leziz ürünlerini sunan restoran Forchetta açılalı henüz bir yıl olmuş ancak aylardır boş. Çünkü Suudi Arabistan'da gelir seviyesinin düşmesi ve 10 yılın en yüksek seviyesini gören işsizlikten o da etkilendi.

Bir Margherita pizzanın 13 dolara satıldığı Forchetta'nın birkaç sokak aşağısındaki Draft Cafe ise Brooklyn ve Beirut arası bir tarza sahip. Amerikan pop müziği çalan cafenin terası dolu. İnsanlar bir espressoya 2,90, kinoalı salataya ise 7,70 dolar ödüyor.

Cafeyi geçen yıl temmuz ayında açan ve genç, yaratıcı kişiler için bir niş oluşturduklarını anlatan 34 yaşındaki iş kadını Wadha Al Rashid'e göre ekonomi kötü gitse de insanlar kahve içmeye devam edecek.

Petrol fiyatlarının dört yılda rekor seviyede düşmesiyle en büyük gelir kapısını kaybeden Suudi Arabistan, modern tarihinin en büyük dönüşümünü geçirirken, iş modellerinin başarısı ve başarısızlıkları arasındaki kontrast artık çok tanıdık.

Batı tarzı kapitalizme ayak uydurmaya çalışan 86 yaşındaki krallık, bazı devlet yardımlarını kestiğinden bu yana iş modellerinin ayakta kalıp kalmayacağını farklı piyasa güçleri belirliyor.

Ülkede sosyal eve ekonomik değişimler son iki yılda yoğunlaşırken 32 yaşındaki Veliaht Prens Muhammed bin Salman'a göre "direnç göstermek seçenekler arasında değil". Bazı kraliyet mensuplarının yolsuzlukla suçlanarak tutuklanması, bağımsız vaizlerin farklı suçlamalarla karşı karşıya kalması Salman'ın iddiasını doğrular nitelikte.

Petro-dolar bağımlılığını azaltıp devlet finansmanını onararak, artan nüfusuna istihdam sağlamaya çalışan Suudi Arabistan'da birçok şirket için ucuz işgücü, sübvanse edilmiş enerji ve kolay devlet sözleşmeleri döneminin sonu.

Dünyaca ünlü denetim firması KPMG'nin Suudi Arabistan şubesinin Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah Al Fozan'a göre "Ya uyum sağlarsın ya da ölürsün. İnsanları değiştirmek için, şoke etmek zorundasın".

Girişte bahsettiğimiz Forchetta restoranlarının ve daha birçok gıda zincirinin sahibi Gulf Restaurants & Parks Co., son yıllarda 500 kişiyi işten çıkardı ve işgücünü 700'e düşürdü. Beş restoranını kapatan Gulf Restaurants & Parks'ın Operasyonlar Müdürü Rabih Ghostine' göre satışlar yüzde 20 ila 25 düştü. "Krizi 2017'nin ortasına kadar hissetmedik" diyen Ghostine, içinde bulundukları durumu, "Bu kanamayı durdurmamız lazım" diyerek açıklıyor.

Ghostine gibi birçok yöneticinin karşı karşıya oldukları zorluklar bitecek gibi değil. Hükümet sadece bu yıl, elektrik ve benzin fiyatlarını yükseltti, KDV'yi getirdi, bazı şirketlerin yabancı istihdamı için ilave ücret ödemesini zorunlu kıldı. Ki bu kişiler Suudilerden daha az maaş alıyor. Bunun sonucu olarak yabancı çalışanlar ülkeyi terk etti. Müşteri tabanı yalnızca restoranlar için değil özel okullar ve telekomünikasyon şirketleri için de daraldı.

Söz konusu önlemlerin ardından 2017'de yüzde 0,9 küçülen Suudi ekonomisi, birinci çeyrekte yüzde 1,2 büyüdü. Ancak iş dünyasına göre tamamen toparlanmak yıllar alabilir ve toz kalkınca geride ne kalacağını kimse bilmiyor. Uluslararası Para Fonu'na (IMF) göre ülke ekonomisi 2018'de yüzde 1,9, 2023'te yüzde 2,3 büyüyecek. Bu oranlar, petrol fiyatlarının en yüksek seviyeye çıktığı zamanlardan daha düşük.

Washington'daki Arap-Körfez Devletleri Enstitüsü akademisyenlerinden Karen Young'a göre Suudi ekonomisi büyük bir gemi ve manevrası çok kolay olmayacak.

Young, "yiyecek kamyonu" ya da "kadınlar için spor salonları" gibi trend iş modellerinin patlama yapmasının özel sektördeki dönüşüm için yeterli olmadığını söylüyor. Çünkü devlet, ekonominin yaygın alışkanlıklarının merkezinde yer alıyor.

Ülke için diğer bir risk de zengin ve fakir ile muhafazakâr ve kozmopolit elit arasındaki farklılıkların genişlemesi. Yüksek fiyatlara sahip Krallık'ta Suudi vatandaşları arasındaki işsizlik yüzde 13'e yaklaştı.

Emlak ve inşaat firması Gulf International Contracting & Real Estate Co.'nun 31 yaşındaki Gelişim Müdürü Hamdi AlZaim'e göre inşaat, dönüşüm sürecinde en fazla darbe alan sektörlerden. Devlet harcamaları kontrol altına alırken, anlaşmaların akışı da yavaşladı. Ödemeler gecikti. Sektörün devleri ya çöktü ya da debelenmeye devam ediyor.

İş modellerinin "dinozorlaştığını" farkettiğini aktaran AlZaim, yeni yatırımlar ve fırsatlar peşine düştü. Genç iş adamı, Suudi hükümetine ait deniz tuzu arıtma şirketi Saline Water Conversion'ı ikna ederek, aynı işi enerji verimliğiyle yapan İsviçreli bir şirketin teknolojisine yatırım yaptı.

"Yeni gerçekliğimizi idrak etmemiz zaman aldı" diyen AlZaim, yaptığı bir TED konuşmasında "'20 yıldır bu piyasadayım. Belki de değişimin zamanı gelmiştir' demeniz lazım" ifadelerini kullandı.

AlZaim gibi gençler, Prens Salman'ın ekonomi planı ve dini polislerin yetkilerinin azaltılması, kadınlara yönelik şoförlük ve sinema yasağının kaldırılması gibi sosyal değişim için hayati öneme sahip. Ancak gençlik, değerli bir "varlık" olduğu kadar, kritik bir "zorluk" da... Ülke nüfusunun yüzde 70'e yakını 35 yaş altında ve her geçen yıl iş gücü piyasasına girişler artıyor.

Devlet, maaş harcamaları üzerindeki kontrolünü artırırken, istihdam yaratmanın yükü özel sektör ve yeni girişimlere dağılmış durumda.

Othaim Holding CFO'su Saleh Alothaim'a göre bu sektörler, öncelikle başarı potansiyeli olan yerlere yatırım yapmak zorunda. "İnsanlar çok yüksek riski olmayan endüstriler için risk almalı" diyen Alothaim, özel sektörün devlet gibi sadece oturup izleyemeyeceğini, gelecekte uyum sağlayamayan birçok küçük işletmenin kapanacağını söylüyor.

Yeni kurulan Prens Muhammed bin Salman İşletme ve Girişimcilik Üniversitesi'nin amacı da tam olarak bu doğrultuda. Okul, öğencilerini, ebeveynlerinin bildiğinden tamamen farklı bir ekonomiye hazırlıyor.

Bunlardan biri de Abdulrahman Al Saati. Cidde'de büyümüş bir Suriyeli olan Al Saati, doktorluğu bırakarak Saati Adventures adında yeni bir şirket kurdu. 29 yaşındaki genç iş adamı, çölde ve denizde adrenalin turları ile paraşütle atlayış gibi hizmetler sunuyor.

Kral Beşinci Muhammed Bulvarı üzerindeki Draft Cafe'ye geri dönelim...

Üzerinde "feminist", "özgür ruh" yazılarının olduğu kupaların satıldığı, kısa saçlı, kolları bilekliklerle dolu gençlerin terasta güneşin keyfini çıkardığı kafe sosyal değişimin her aşamasını yaymaya devam ederken, Forchetta restoranın yerine "Nil Sarayı" adlı yeni bir Mısır restoranı kuruluyor.

Draft Cafe'nin sahibi Al Rashid'in de dediği gibi, ülkenin yüzünü çevirdiği yeni yön sayesinde insanlar da "yeni şeylere" artık daha açık.

Yukarı

Business HT×